Τι είναι το απόρρητο των δικηγόρων; Εξηγώντας το εύρος της εξαίρεσης του απορρήτου και τις ποινικές κυρώσεις

Οι δικηγόροι υπόκεινται σε “υποχρέωση εχεμύθειας”. Οι πελάτες μπορεί να χρειαστεί να αποκαλύψουν στον δικηγόρο τους μυστικά ή προσωπικές πληροφορίες κατά τη διάρκεια της συμβουλευτικής διαδικασίας, αλλά χάρη στην υποχρέωση εχεμύθειας, μπορούν να το κάνουν με ασφάλεια.

Τι ακριβώς περιλαμβάνει, όμως, αυτή η “υποχρέωση εχεμύθειας” και ποιο είναι το εύρος της; Επιπλέον, τι είδους ποινές μπορεί να επιβληθούν σε περίπτωση που κάποιος παραβιάσει αυτή την υποχρέωση;

Σε αυτό το άρθρο, θα εξηγήσουμε επίσης τις περιπτώσεις στις οποίες η “υποχρέωση εχεμύθειας” δεν ισχύει και τις σχετικές ποινές.

Το Επαγγελματικό Απόρρητο των Δικηγόρων

Οι δικηγόροι είναι νομικά υποχρεωμένοι να διατηρούν τα μυστικά που μαθαίνουν στην εκτέλεση των καθηκόντων τους, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της άσκησης του επαγγέλματός τους αλλά και μετά την παύση τους από αυτό, για όλη τους τη ζωή.

Άρθρο 23 του Νόμου για τους Δικηγόρους (Japanese Attorney Act)
Οι δικηγόροι ή όσοι έχουν υπηρετήσει ως δικηγόροι έχουν το δικαίωμα και την υποχρέωση να διατηρούν τα μυστικά που έχουν μάθει στην εκτέλεση των καθηκόντων τους. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει εάν υπάρχει ειδική διάταξη στο νόμο.

Επιπλέον, υπάρχουν παρόμοιες διατάξεις στους εσωτερικούς κανονισμούς που έχει θεσπίσει η Ένωση Δικηγόρων της Ιαπωνίας (Japan Federation of Bar Associations).

Άρθρο 23 του Βασικού Κανονισμού Επαγγελματικών Καθηκόντων των Δικηγόρων
Οι δικηγόροι δεν πρέπει, χωρίς δίκαιο λόγο, να αποκαλύπτουν ή να χρησιμοποιούν μυστικά που έχουν μάθει στην εκτέλεση των καθηκόντων τους σχετικά με τους πελάτες τους.

Η ύπαρξη του επαγγελματικού απορρήτου είναι αυτή που επιτρέπει στους πελάτες να εμπιστεύονται τους δικηγόρους για την επίλυση των υποθέσεών τους, και στους δικηγόρους να λαμβάνουν όσο το δυνατόν περισσότερες και ακριβείς πληροφορίες, ώστε να μπορούν να κάνουν τις σωστές κρίσεις.

Αυτό αποτελεί ένα απαραίτητο προαπαιτούμενο σε κάθε υπόθεση.

Τι εννοούμε με τον όρο «πελάτης» στα καθήκοντα ενός δικηγόρου

Στο άρθρο 23 του Βασικού Κανονισμού Καθηκόντων Δικηγόρων αναφέρεται το θέμα του «πελάτη», το οποίο δεν περιορίζεται μόνο στους πελάτες με τους οποίους έχει συναφθεί επίσημη εντολή.

Αυτό περιλαμβάνει ευρύτερα τους συμβουλευόμενους σε νομικά θέματα (συμπεριλαμβανομένων των δωρεάν συμβουλών) και τους πρώην πελάτες, των οποίων η υπόθεση έχει ήδη ολοκληρωθεί.

Επιπλέον, στην περίπτωση των συμβουλευτικών δικηγόρων ή των εταιρικών δικηγόρων (in-house lawyers), ο οργανισμός (εταιρεία) που τους απασχολεί θεωρείται επίσης «πελάτης».

Η υποχρέωση εχεμύθειας ισχύει ακόμη και στις δωρεάν συμβουλές

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι οι «συμβουλευόμενοι σε νομικά θέματα (συμπεριλαμβανομένων των δωρεάν συμβουλών)» θεωρούνται «πελάτες» και οι πληροφορίες που λαμβάνονται υπόκεινται στην υποχρέωση εχεμύθειας.

Δηλαδή, σε κανονικές επιχειρηματικές συναλλαγές, οι πληροφορίες που ακούγονται κατά τη διάρκεια μιας συμβουλής δεν υπόκεινται σε υποχρέωση εχεμύθειας εκτός αν έχει συναφθεί ένας «συμβόλαιο διατήρησης του απορρήτου». Ωστόσο, στην περίπτωση των δικηγόρων, ακόμη και χωρίς συμβόλαιο διατήρησης του απορρήτου, οι πληροφορίες που λαμβάνονται υπό τη σχέση «δικηγόρος και πελάτης» ή «δικηγόρος και συμβουλευόμενος» υπόκεινται σε υποχρέωση εχεμύθειας.

Ωστόσο, αν ο δικηγόρος έπρεπε να τηρεί την εχεμύθεια για πληροφορίες που λαμβάνει μονομερώς από κάποιον που δεν γνωρίζει, όπως το περιεχόμενο του πρώτου email που λαμβάνεται μέσω της σελίδας επικοινωνίας του δικηγορικού γραφείου, αυτό θα δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα.

Για παράδειγμα, υπάρχει η πιθανότητα να λάβει «ερώτηση» σχετικά με μια υπόθεση από τον κ. Β, ενώ έχει ήδη αναλάβει εντολή από τον κ. Α για να κινήσει δικαστική διαδικασία εναντίον του κ. Β.

Για αυτόν τον λόγο, πολλοί δικηγορικοί ιστότοποι, συμπεριλαμβανομένου του δικού μας, λειτουργούν με τον εξής τρόπο:

1. Διευκρινίζουν και επιβεβαιώνουν ότι το περιεχόμενο του πρώτου email επικοινωνίας δεν υπόκειται στην υποχρέωση εχεμύθειας
2. Αν κρίνουν ότι είναι καλύτερο να ακούσουν την υπόθεση υπό την υποχρέωση εχεμύθειας, το αναφέρουν αυτό στην απάντηση του πρώτου email επικοινωνίας

Αυτή φαίνεται να είναι η συνηθισμένη πρακτική.

Σε σχέση με τις διατάξεις του Δικηγορικού Κώδικα, στο στάδιο του πρώτου email δεν έχει ακόμη δημιουργηθεί η σχέση «δικηγόρος και συμβουλευόμενος».

Η σχέση με άλλους δικηγόρους του ίδιου δικηγορικού γραφείου

Όσον αφορά τη σχέση με το δικηγορικό γραφείο στο οποίο ανήκουν, «οι δικηγόροι δεν πρέπει να αποκαλύπτουν ή να χρησιμοποιούν χωρίς έγκυρο λόγο τα μυστικά που έχουν μάθει κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους σχετικά με τους πελάτες άλλων δικηγόρων του γραφείου. Αυτό ισχύει και μετά την αποχώρησή τους από το γραφείο» (Άρθρο 56 του Βασικού Κανονισμού Καθηκόντων Δικηγόρων).

Έτσι, οι δικηγόροι του ίδιου δικηγορικού γραφείου έχουν την ίδια υποχρέωση εχεμύθειας με τον δικηγόρο που έχει αναλάβει την εντολή.

Το Εύρος της Υποχρέωσης Εχεμύθειας του Δικηγόρου

Τι εννοούμε με τον όρο “Μυστικά που έγιναν γνωστά κατά την εκτέλεση των καθηκόντων”

Οι δικηγόροι έχουν την υποχρέωση να προστατεύουν σημαντικές πληροφορίες (μυστικά) που τους εμπιστεύονται οι πελάτες τους.

Ο όρος “μυστικά που έγιναν γνωστά κατά την εκτέλεση των καθηκόντων”, που αναφέρεται τόσο στο Άρθρο 23 του Νόμου για τους Δικηγόρους (Japanese Attorney Act) όσο και στο Άρθρο 23 του Βασικού Κανονισμού Επαγγελματικής Δεοντολογίας των Δικηγόρων (Japanese Basic Rules of Duties of Attorneys), αναφέρεται σε πληροφορίες που ο δικηγόρος έμαθε μέσω συνομιλιών ή εγγράφων κατά την εκτέλεση των επαγγελματικών του καθηκόντων.

Δεν περιορίζεται μόνο στα μυστικά που έμαθε μέσα από τις υποθέσεις που ανέλαβε, αλλά περιλαμβάνει ευρύτερα και μυστικά που του αποκαλύφθηκαν βασισμένα στην εμπιστοσύνη που εμπνέει η ιδιότητα του δικηγόρου.

Ωστόσο, μυστικά που ο δικηγόρος έμαθε σε προσωπικό πλαίσιο, εκτός των επαγγελματικών του καθηκόντων, δεν περιλαμβάνονται.

Παρ’ όλα αυτά, αν ορίσουμε το εύρος πολύ ευρύτερα, μπορεί να προκύψουν προβλήματα, όπως αυτά που αναφέρθηκαν στο παράδειγμα του προηγούμενου email. Έτσι, πολλά δικηγορικά γραφεία, συμπεριλαμβανομένου του δικού μας, φαίνεται να εφαρμόζουν την πρακτική:

• Να δηλώνουν ότι τα τηλεφωνήματα και τα email ερωτήσεων, τουλάχιστον στο αρχικό στάδιο, δεν βασίζονται στην “εμπιστοσύνη που εμπνέει η ιδιότητα του δικηγόρου” και επομένως δεν υπάγονται στην υποχρέωση εχεμύθειας
• Να εξηγούν ότι, όταν η επικοινωνία μέσω email μετατρέπεται σε “νομική συμβουλή”, τότε οι πληροφορίες που θα ακολουθήσουν θα προστατεύονται ως μυστικά υπό την υποχρέωση εχεμύθειας

Όσον αφορά το τι θεωρείται “μυστικό”, υπάρχει διαφωνία στην ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά είναι γενικά αποδεκτό ότι περιλαμβάνει τόσο τα θέματα που ένας μέσος άνθρωπος θα ήθελε να κρατήσει μυστικά (αντικειμενική θεωρία), όσο και τα γεγονότα που δεν είναι γνωστά στο ευρύ κοινό και τα οποία ο ίδιος θα ήθελε να διατηρήσει μυστικά (υποκειμενική θεωρία).

Τα “Μυστικά άλλων πέραν του πελάτη” στον Νόμο για τους Δικηγόρους

Ο Βασικός Κανονισμός Επαγγελματικής Δεοντολογίας των Δικηγόρων (Japanese Basic Rules of Duties of Attorneys) στο Άρθρο 23 αναφέρει τα “μυστικά που έγιναν γνωστά κατά την εκτέλεση των καθηκόντων σχετικά με τον πελάτη”, ενώ ο Νόμος για τους Δικηγόρους (Japanese Attorney Act) στο Άρθρο 23 αναφέρει απλώς τα “μυστικά που έγιναν γνωστά κατά την εκτέλεση των καθηκόντων”.

Στον Νόμο για τους Δικηγόρους δεν υπάρχει η φράση “σχετικά με τον πελάτη”, και έτσι τα “μυστικά” δεν περιορίζονται μόνο στα μυστικά του πελάτη.

Επομένως, τίθεται το ερώτημα αν η υποχρέωση εχεμύθειας του Άρθρου 23 του Νόμου για τους Δικηγόρους καλύπτει μόνο τα μυστικά του πελάτη ή επεκτείνεται και στα μυστικά τρίτων, συμπεριλαμβανομένων των αντιδίκων.

Σχετικά με αυτό το ζήτημα, υπάρχουν διάφορες απόψεις:

• Η άποψη ότι καλύπτονται μόνο τα “μυστικά του πελάτη” (περιοριστική θεωρία)
• Η άποψη ότι καλύπτονται και τα “μυστικά του αντιδίκου του πελάτη” (μη περιοριστική θεωρία)
• Η άποψη ότι καλύπτονται τα “μυστικά άλλων που θεωρούνται ισοδύναμα με του πελάτη” (συμβιβαστική θεωρία)

Στη νομολογία, αν και αφορά την περίπτωση της διαρροής μυστικών από ιατρούς, έχει αποφασιστεί ότι:

“Τα μυστικά ενός ατόμου” περιλαμβάνουν όχι μόνο τα μυστικά του ίδιου του ατόμου που υποβάλλεται σε εξέταση, αλλά και τα μυστικά άλλων που γίνονται γνωστά κατά τη διαδικασία της εξέτασης.

Απόφαση της 13ης Φεβρουαρίου του έτους Heisei 24 (2012) (Συλλογή Ποινικών Αποφάσεων, τόμος 66, τεύχος 4, σελίδα 405)

Και φαίνεται ότι στα τελευταία χρόνια, το Ανώτατο Δικαστήριο κλίνει προς τη μη περιοριστική θεωρία.

Ωστόσο, δεν έχει γίνει ακόμη σαφής συζήτηση επί του θέματος και είναι απαραίτητο να παρακολουθούμε τις μελλοντικές εξελίξεις.

Το Δικαίωμα Άρνησης Κατάθεσης του Δικηγόρου

Οι δικηγόροι σε αστικές δίκες μπορούν να αρνηθούν να καταθέσουν σχετικά με γεγονότα που έχουν γνωρίσει κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους και πρέπει να τα κρατήσουν μυστικά, όταν ερωτώνται γι’ αυτά (Άρθρο 197, Παράγραφος 1, Εδάφιο 2 του Ιαπωνικού Νόμου Πολιτικής Δικονομίας), και μπορούν επίσης να αρνηθούν την παράδοση εγγράφων που περιέχουν μη απαλλαγμένα από την υποχρέωση της σιωπής γεγονότα (Άρθρο 220, Παράγραφος 4, Εδάφιο Χ του Ιαπωνικού Νόμου Πολιτικής Δικονομίας).

Σε ποινικές δίκες, οι δικηγόροι μπορούν να αρνηθούν την κατάσχεση αντικειμένων που τους έχουν εμπιστευτεί για την εκτέλεση των καθηκόντων τους και περιέχουν μυστικά τρίτων (Άρθρα 105 και 222, Παράγραφος 1, Πρώτο Μέρος του Ιαπωνικού Νόμου Ποινικής Δικονομίας), και μπορούν επίσης να αρνηθούν να καταθέσουν σχετικά με γεγονότα που έχουν γνωρίσει λόγω της εκτέλεσης των καθηκόντων τους και αφορούν μυστικά τρίτων (Άρθρο 149 του Ιαπωνικού Νόμου Ποινικής Δικονομίας).

Όσον αφορά τις τηλεφωνικές επικοινωνίες μεταξύ πελατών και δικηγόρων, ακόμη και αν υπάρχει ένταλμα παρακολούθησης από τον δικαστή (Άρθρο 3, Παράγραφος 1 του Ιαπωνικού Νόμου για την Παρακολούθηση Επικοινωνιών), οι αρχές δεν μπορούν να παρακολουθήσουν εάν αυτές οι επικοινωνίες αναγνωρίζονται ως σχετικές με την εκτέλεση των καθηκόντων τους (Άρθρο 15 του Ιαπωνικού Νόμου για την Παρακολούθηση Επικοινωνιών).

Ακόμη και όταν οι δικηγόροι καλούνται από τα νομοθετικά σώματα να εμφανιστούν ως μάρτυρες και να καταθέσουν ή να παραδώσουν έγγραφα για την εξέταση νομοσχεδίων ή άλλων θεμάτων ή για τη διερεύνηση θεμάτων που αφορούν την εθνική πολιτική (βλέπε Άρθρο 62 του Ιαπωνικού Συντάγματος), μπορούν να αρνηθούν να ορκιστούν, να καταθέσουν ή να παραδώσουν έγγραφα σχετικά με γεγονότα που έχουν γνωρίσει κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους και αφορούν μυστικά τρίτων (Άρθρο 4, Παράγραφος 2 του Ιαπωνικού Νόμου για την Κατάθεση στα Νομοθετικά Σώματα).

Όπως αναφέρεται και στο Άρθρο 23 του Ιαπωνικού Νόμου για τους Δικηγόρους, οι δικηγόροι έχουν το ισχυρό δικαίωμα να διατηρούν τα μυστικά που έχουν γνωρίσει κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους.

Το Εύρος Εξαίρεσης της Υποχρέωσης Εχεμύθειας

Όταν υπάρχει ειδική διάταξη στο νόμο

Στο άρθρο 23 του Νόμου για τους Δικηγόρους αναφέρεται ότι “ωστόσο, αυτό δεν ισχύει όταν υπάρχει ειδική διάταξη στο νόμο”, και αυτό αφορά τις ακόλουθες περιπτώσεις:

• Σε πολιτικές υποθέσεις, όταν απαλλάσσεται η υποχρέωση σιωπής (άρθρο 197 παράγραφος 2 του Πολιτικού Δικονομικού Κώδικα). Για παράδειγμα, όταν υπάρχει συγκατάθεση του πελάτη.
• Σε ποινικές υποθέσεις, όταν ο ίδιος ο πελάτης συγκατατίθεται ή όταν η άρνηση κατάθεσης θεωρείται κατάχρηση του δικαιώματος που αποσκοπεί μόνο στο συμφέρον του κατηγορουμένου (παράγραφος 149 του Ποινικού Δικονομικού Κώδικα).

Όταν υπάρχει δίκαιος λόγος

Στο άρθρο 23 του Βασικού Κανονισμού Επαγγελματικών Καθηκόντων των Δικηγόρων αναφέρεται “χωρίς δίκαιο λόγο”, αλλά σύμφωνα με την “Ερμηνευτική Έκδοση του Βασικού Κανονισμού Επαγγελματικών Καθηκόντων των Δικηγόρων, 2η Έκδοση” της Ιαπωνικής Ένωσης Δικηγόρων (Μάρτιος 2012), ο “δίκαιος λόγος” περιλαμβάνει τα εξής:

• Όταν υπάρχει συγκατάθεση του πελάτη.
• Όταν είναι αναγκαία η αυτοπροστασία του δικηγόρου.
  Για παράδειγμα, όταν ο δικηγόρος γίνεται ο ίδιος μέρος σε πολιτική ή ποινική διαφορά σχετικά με την υπόθεση που χειρίζεται, ή όταν πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό του σε διαδικασίες πειθαρχικού ελέγχου ή διαμεσολάβησης διαφορών.
• Όταν είναι απαραίτητο να προστατευθεί η τιμή του δικηγόρου και να διαλυθούν σοβαρές παρεξηγήσεις, ή όταν ο ίδιος ο δικηγόρος υποπίπτει σε υποψίες για αδικήματα όπως παρεμπόδιση εκτέλεσης, καταστροφή αποδεικτικών στοιχείων, πλαστογραφία εγγράφων κ.λπ., και πρέπει να απομακρύνει αυτές τις υποψίες, τότε η ανάγκη για κατάθεση και συναίνεση σε κατάσχεση μπορεί να υπερισχύσει της υποχρέωσης απόρριψης, και σε τέτοιες περιπτώσεις επιτρέπεται η αποκάλυψη των μυστικών του πελάτη για λόγους αυτοπροστασίας.

Σε περίπτωση που ένας δικηγόρος παραβιάσει το απόρρητο

Σύμφωνα με το Άρθρο 23 του Νόμου για Δικηγόρους της Ιαπωνίας (Japanese Attorney Act), δεν ορίζονται άμεσες ποινικές κυρώσεις για παραβιάσεις.
Ωστόσο, η παραβίαση του απορρήτου μπορεί να οδηγήσει σε πολιτικές ποινές, ποινικές κυρώσεις και πειθαρχικές συνέπειες από τον Σύλλογο Δικηγόρων.

Πολιτικές Ποινές

Οι δικηγόροι έχουν την υποχρέωση να διεκπεραιώνουν τις εντολές τους “σύμφωνα με τον σκοπό της εντολής και με την προσοχή ενός καλού διαχειριστή” (Άρθρο 644 του Πολιτικού Κώδικα της Ιαπωνίας – Japanese Civil Code), και από αυτό προκύπτει η υποχρέωση διατήρησης του απορρήτου σε πολιτικό επίπεδο.

Επομένως, αν ένας δικηγόρος παραβιάσει το απόρρητο και προκληθεί ζημία στα νομικά συμφέροντα του πελάτη που πρέπει να προστατεύονται, ο δικηγόρος αυτός θα έχει την υποχρέωση να αποζημιώσει τη ζημία.

Επιπλέον, αν έχει συναφθεί ειδική συμφωνία απορρήτου μεταξύ του δικηγόρου και του πελάτη, ο δικηγόρος μπορεί να υποστεί ποινές βάσει των όρων αυτής της συμφωνίας.

Ποινικές Κυρώσεις

Το Άρθρο 134, Παράγραφος 1 του Ποινικού Κώδικα της Ιαπωνίας (Japanese Penal Code) αναφέρει ότι “όταν ένας γιατρός, φαρμακοποιός, πωλητής φαρμάκων, μαία, δικηγόρος, συνήγορος, συμβολαιογράφος ή πρώην εκπρόσωπος αυτών των επαγγελμάτων, χωρίς δίκαιο λόγο, αποκαλύψει μυστικά που έμαθε μέσω της εργασίας του, μπορεί να τιμωρηθεί με φυλάκιση έως έξι μήνες ή πρόστιμο έως δέκα χιλιάδες γιεν.”

Πειθαρχικές Συνέπειες από τον Σύλλογο Δικηγόρων

Το Άρθρο 56, Παράγραφος 1 του Νόμου για Δικηγόρους της Ιαπωνίας (Japanese Attorney Act) αναφέρει ότι “ένας δικηγόρος ή μια δικηγορική εταιρεία που παραβιάζει αυτόν τον νόμο ή τους κανόνες του συνδέσμου δικηγόρων στον οποίο ανήκει ή της Ένωσης Δικηγόρων της Ιαπωνίας, βλάπτοντας την τάξη ή την φήμη του συνδέσμου ή ενεργώντας ανάρμοστα εντός ή εκτός των καθηκόντων του, μπορεί να υπόκειται σε πειθαρχική δίωξη.”

Η παραβίαση του απορρήτου από έναν δικηγόρο είναι πιθανό να εμπίπτει σε αυτή την κατηγορία και να οδηγήσει σε πειθαρχικές συνέπειες από τον σύλλογο δικηγόρων στον οποίο ανήκει.

Σύμφωνα με το Άρθρο 57 του Νόμου για Δικηγόρους της Ιαπωνίας (Japanese Attorney Act), οι πειθαρχικές ποινές περιλαμβάνουν “προειδοποίηση”, “αναστολή εργασιών για δύο χρόνια”, “εντολή αποχώρησης” και “αποβολή”.

Αν λάβει εντολή αποχώρησης, ο δικηγόρος δεν θα μπορεί πλέον να ενεργεί υπό την ιδιότητα του δικηγόρου. Η αποβολή έχει παρόμοιες συνέπειες, αλλά επιπλέον, δεν επιτρέπεται η επανακτήση της δικηγορικής ιδιότητας για τρία χρόνια.

Σύνοψη: Το Επαγγελματικό Απόρρητο των Δικηγόρων

Όπως φαίνεται, οι δικηγόροι που παραβιάζουν το επαγγελματικό απόρρητο ενδέχεται να υπόκεινται σε σοβαρές ποινές. Το επαγγελματικό απόρρητο αποτελεί μια εξαιρετικά σημαντική έννοια που θεμελιώνει τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ δικηγόρου και πελάτη.

Πολλοί δικηγόροι εκτελούν τα καθήκοντά τους σύμφωνα με τις αυστηρά καθορισμένες υποχρεώσεις του επαγγελματικού απορρήτου. Μπορείτε να συμβουλευτείτε έναν δικηγόρο με ασφάλεια.