Η Έννοια και οι Προϋποθέσεις των Συνδικάτων Εργασίας στο Εργατικό Δίκαιο της Ιαπωνίας

Στη διαχείριση μιας επιχείρησης, η σχέση με τους εργαζομένους αποτελεί έναν ιδιαίτερα σημαντικό παράγοντα. Ειδικά στην Ιαπωνία, η νομική κατανόηση σχετικά με τα συνδικάτα είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Το δικαίωμα των εργαζομένων στην ένωση, το δικαίωμα στη συλλογική διαπραγμάτευση και το δικαίωμα στη συλλογική δράση δεν περιορίζονται απλώς σε νομικές διατάξεις, αλλά αποτελούν βασικά δικαιώματα που εγγυώνται από το Άρθρο 28 του Συντάγματος της Ιαπωνίας. Ο Νόμος για τα Συνδικάτα της Ιαπωνίας συγκεκριμενοποιεί αυτές τις συνταγματικές εγγυήσεις και καθορίζει τους κανόνες των εργασιακών σχέσεων, με σκοπό να προωθήσει τις διαπραγματεύσεις των εργαζομένων με τους εργοδότες σε ισότιμη βάση και να βελτιώσει τη θέση των εργαζομένων. Τα συνδικάτα αποτελούν οργανώσεις που δημιουργούνται από τους εργαζομένους με σκοπό την αυτόνομη διατήρηση και βελτίωση των εργασιακών συνθηκών και την ανύψωση της οικονομικής τους θέσης. Για τους επιχειρηματίες και τους νομικούς συμβούλους, η ακριβής κατανόηση της έννοιας των συνδικάτων αποτελεί το πρώτο βήμα για τη δημιουργία υγιών εργασιακών σχέσεων και την πρόληψη νομικών διαφορών. Ακόμη πιο σημαντικό είναι να κατανοήσουμε ποιες οργανώσεις αναγνωρίζονται νομικά ως «συνδικάτα» και ποιες πληρούν τα αυστηρά κριτήρια για να λάβουν νομική προστασία. Η διαπραγμάτευση με οργανώσεις που δεν πληρούν τα κριτήρια για να θεωρηθούν «νόμιμα συνδικάτα» έχει διαφορετική νομική σημασία. Σε αυτό το άρθρο, θα αναλύσουμε λεπτομερώς τις βασικές έννοιες των συνδικάτων στο Ιαπωνικό Εργατικό Δίκαιο, τις διάφορες μορφές και τύπους τους, καθώς και τα νομικά κριτήρια για να αναγνωριστούν ως «νόμιμα συνδικάτα», με βάση τις συγκεκριμένες νομοθεσίες και τις δικαστικές αποφάσεις.  

Βασικές Αρχές των Εργατικών Συνδικάτων στην Ιαπωνία

Ο Νόμος για τα Εργατικά Συνδικάτα στην Ιαπωνία παρέχει σαφείς ορισμούς για τα “εργατικά συνδικάτα” και τα μέλη τους, τους “εργαζόμενους”. Η κατανόηση αυτών των ορισμών αποτελεί τη βάση για την εξέταση όλων των νομικών ζητημάτων που σχετίζονται με τα εργατικά συνδικάτα.

Αρχικά, το Άρθρο 2 του Νόμου για τα Εργατικά Συνδικάτα στην Ιαπωνία ορίζει τα “εργατικά συνδικάτα” ως “οργανώσεις ή συνδικαλιστικές ενώσεις που οργανώνονται αυτόνομα από τους εργαζόμενους με κύριο σκοπό τη διατήρηση και βελτίωση των συνθηκών εργασίας ή άλλες βελτιώσεις της οικονομικής τους κατάστασης”. Αυτός ο ορισμός περιλαμβάνει τρία σημαντικά στοιχεία. Πρώτον, τα εργατικά συνδικάτα πρέπει να είναι “κυρίως από εργαζόμενους”. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι ανεξάρτητα από την παρέμβαση ή τον έλεγχο του εργοδότη. Δεύτερον, πρέπει να είναι οργανώσεις που σχηματίζονται “αυτόνομα”. Η δημιουργία και η λειτουργία του συνδικάτου πρέπει να βασίζεται στην ελεύθερη βούληση των εργαζομένων. Τρίτον, ο “κύριος σκοπός” τους πρέπει να είναι η βελτίωση των συνθηκών εργασίας και η αναβάθμιση της οικονομικής τους κατάστασης.

Στη συνέχεια, το Άρθρο 3 του ίδιου νόμου ορίζει τους “εργαζόμενους” ως “άτομα που ζουν από το εισόδημα που αποκτούν ανεξάρτητα από το είδος της εργασίας, είτε πρόκειται για μισθό, είτε για άλλες αντίστοιχες αποδοχές”. Αυτός ο ορισμός είναι εξαιρετικά ευρύς και δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες μορφές απασχόλησης. Έτσι, όχι μόνο οι μόνιμοι υπάλληλοι, αλλά και οι συμβασιούχοι, οι μερικής απασχόλησης και οι εργαζόμενοι με ημερομίσθιο, καλύπτονται από τον νομικό ορισμό του “εργαζόμενου”. Αυτό το σημείο απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή στη σύγχρονη επιχειρηματική διαχείριση που χρησιμοποιεί ποικίλες μορφές απασχόλησης. Το δικαίωμα σύστασης και συμμετοχής σε εργατικό συνδικάτο αναγνωρίζεται εξίσου στους εργαζόμενους με μη μόνιμη απασχόληση. Ως εκ τούτου, η διοίκηση μπορεί να έχει τη νομική υποχρέωση να ανταποκριθεί με ειλικρίνεια σε αιτήματα για συλλογικές διαπραγματεύσεις από εργατικά συνδικάτα που οργανώνονται από μη μόνιμους εργαζόμενους. Η ευρύτητα του ορισμού του εργαζόμενου υποδηλώνει ότι η νομική ευθύνη των επιχειρήσεων στη σχέση τους με τα εργατικά συνδικάτα μπορεί να είναι ευρύτερη από ό,τι συνήθως θεωρείται.

Μορφές και Είδη Ιαπωνικών Συνδικάτων Εργασίας

Τα ιαπωνικά συνδικάτα εργασίας κατατάσσονται σε διάφορες μορφές ανάλογα με το εύρος του οργανισμού και τα προσόντα των μελών τους. Η κατανόηση των χαρακτηριστικών κάθε μορφής είναι σημαντική, καθώς τα αντικείμενα και τα ζητήματα διαπραγμάτευσης διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με το είδος του συνδικάτου που αντιμετωπίζετε.

Η πιο κοινή μορφή είναι το «επιχειρησιακό συνδικάτο», όπου οι εργαζόμενοι που απασχολούνται από μια συγκεκριμένη επιχείρηση, ανεξάρτητα από το επάγγελμα ή τα προσόντα τους, συνδικαλίζονται. Η πλειονότητα των ιαπωνικών συνδικάτων ακολουθεί αυτή τη μορφή, και οι διαπραγματεύσεις τους συχνά συνδέονται άμεσα με την οικονομική κατάσταση και τις εσωτερικές υποθέσεις της επιχείρησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εργοδότες και τα μέλη του συνδικάτου, ως εργαζόμενοι, έχουν σε κάποιο βαθμό κοινά συμφέροντα, και συχνά αναζητούν ρεαλιστικές λύσεις ως «κοινότητα κοινής μοίρας».

Ακολουθεί το «κλαδικό συνδικάτο», όπου οι εργαζόμενοι σε έναν ίδιο κλάδο, όπως ο χαλυβουργικός, ο αυτοκινητοβιομηχανικός ή ο χημικός, συνδικαλίζονται πέρα από τα όρια των επιχειρήσεων. Ο σκοπός των κλαδικών συνδικάτων είναι η επίτευξη τυποποίησης και βελτίωσης των συνθηκών εργασίας σε ολόκληρο τον κλάδο. Έτσι, οι διαπραγματεύσεις μπορεί να βασίζονται όχι μόνο στην οικονομική κατάσταση των μεμονωμένων επιχειρήσεων αλλά και στις τάσεις ολόκληρου του κλάδου.

Το «επαγγελματικό συνδικάτο» αποτελείται από εργαζόμενους με την ίδια ειδικότητα ή επαγγελματική δεξιότητα, όπως πιλότοι, νοσηλευτές, τυπογράφοι, ανεξάρτητα από την επιχείρηση στην οποία ανήκουν. Αυτά τα συνδικάτα επικεντρώνονται στη διατήρηση και βελτίωση των συνθηκών εργασίας που είναι ιδιαίτερες για το συγκεκριμένο επάγγελμα, τα συστήματα πιστοποίησης και τα επίπεδα αμοιβών που αντιστοιχούν στις δεξιότητες.

Τέλος, υπάρχει η μορφή που ονομάζεται «γενικό συνδικάτο» ή «συνδικάτο συνδυασμού». Αυτά τα συνδικάτα είναι ανοιχτά σε εργαζόμενους από οποιαδήποτε επιχείρηση, κλάδο ή επάγγελμα, και βρίσκονται σε μια συγκεκριμένη περιοχή, επιτρέποντας την ατομική εγγραφή. Έχουν ιδιαίτερη σημασία ως δίχτυ ασφαλείας για τους εργαζόμενους μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων που δεν διαθέτουν δικό τους συνδικάτο, καθώς και για εκείνους που αντιμετωπίζουν ατομικά ζητήματα εργασίας όπως απολύσεις. Τα συνδικάτα συνδυασμού, ως εξωτερικές οργανώσεις, συχνά προσεγγίζουν τις επιχειρήσεις αιφνιδιαστικά για να διαπραγματευτούν ζητήματα που αφορούν συγκεκριμένους εργαζόμενους, κάτι που μπορεί να αποτελέσει μια δύσκολα προβλέψιμη πρόκληση για τους διευθυντές.

Κάθε μορφή συνδικάτου έχει τη δική της στρατηγική σημασία. Ενώ η σχέση με ένα επιχειρησιακό συνδικάτο μπορεί να έχει την πτυχή μιας μακροπρόθεσμης συνεργασίας, η σχέση με ένα συνδικάτο συνδυασμού εστιάζεται συνήθως στην επίλυση συγκεκριμένων και ατομικών διαφορών.

Σύγκριση Τύπων Συνδικάτων Εργαζομένων Στην Ιαπωνία

Απαιτήσεις για Νομικά Συμβατά Συνδικάτα στην Ιαπωνία

Για να απολαύσει κάποιος την προστασία που παρέχεται από τον Ιαπωνικό Νόμο Συνδικάτων, όπως η διόρθωση αδίκων εργασιακών πρακτικών ή η κανονιστική δύναμη των συλλογικών συμβάσεων, η οργάνωση πρέπει να είναι ένα «Νομικά Συμβατό Συνδικάτο» που πληροί τις απαιτήσεις που ορίζει ο νόμος. Αυτές οι απαιτήσεις χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τις «ουσιαστικές απαιτήσεις», όπως καθορίζονται στο άρθρο 2 του νόμου, και τις «τυπικές απαιτήσεις», όπως καθορίζονται στο άρθρο 5.

Ουσιαστικές Προϋποθέσεις: Αυτονομία και Σκοπός (Άρθρο 2 του Νόμου για τα Εργατικά Συνδικάτα στην Ιαπωνία)

Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις αφορούν την ουσία των εργατικών συνδικάτων και κρίνονται κυρίως με βάση την «αυτονομία» και τον «σκοπό» τους. Το Άρθρο 2 του Νόμου για τα Εργατικά Συνδικάτα στην Ιαπωνία απαιτεί, όπως προαναφέρθηκε, τα συνδικάτα να οργανώνονται αυτονομικά από τους εργαζόμενους και να έχουν ως κύριο σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας.

Επιπλέον, η επιφύλαξη του ίδιου άρθρου αναφέρει συγκεκριμένα τα «αρνητικά κριτήρια» που αποκλείουν ένα σώμα από την αναγνώριση ως συνδικάτο. Εάν ένα σώμα πληροί έστω και ένα από αυτά τα κριτήρια, χάνει το δικαίωμα προστασίας από το νόμο.

Πρώτον, δεν αναγνωρίζεται ως συνδικάτο ένα σώμα που επιτρέπει τη συμμετοχή ατόμων που εκπροσωπούν τα συμφέροντα του εργοδότη. Αυτό περιλαμβάνει στελέχη ή άτομα που έχουν άμεση εξουσία σε προσλήψεις, απολύσεις ή προαγωγές. Αυτός ο κανόνας διασφαλίζει ότι οι αποφάσεις του συνδικάτου δεν θα επηρεάζονται από την επιρροή του εργοδότη, εξασφαλίζοντας την ανεξαρτησία του συνδικάτου.

Δεύτερον, ένα σώμα που λαμβάνει οικονομική υποστήριξη από τον εργοδότη για τα λειτουργικά του έξοδα, καταρχήν δεν αναγνωρίζεται ως συνδικάτο. Η απαγόρευση αυτής της «οικονομικής υποστήριξης» είναι ένας κρίσιμος κανόνας που υποστηρίζει την αυτονομία του συνδικάτου. Ωστόσο, ο νόμος παραχωρεί ορισμένες εξαιρέσεις. Για παράδειγμα, οι διαπραγματεύσεις των εργαζομένων με τον εργοδότη κατά τη διάρκεια του ωραρίου εργασίας χωρίς απώλεια μισθού, οι δωρεές του εργοδότη σε κοινωφελή ταμεία ή ταμεία πρόνοιας, καθώς και η παροχή «ελάχιστου απαραίτητου χώρου γραφείου», δεν θεωρούνται απαγορευμένη οικονομική υποστήριξη. Η ερμηνεία αυτού του κανόνα συχνά αποτελεί αντικείμενο διαφωνίας, όπως στην περίπτωση της υπόθεσης Kitako Taxi (Απόφαση του Δικαστηρίου της Οσάκα, 4 Φεβρουαρίου 1982), όπου τέθηκε ζήτημα για την επιβάρυνση του μισθού ενός ατόμου που αφιερώνεται αποκλειστικά στις δραστηριότητες του συνδικάτου. Στην υπόθεση της Japan IBM (Εντολή της Εργατικής Επιτροπής του Τόκιο, 27 Μαρτίου 2001), κρίθηκε ότι η πρακτική της εταιρείας να καλύπτει το ενοίκιο του γραφείου του συνδικάτου για πολλά χρόνια δεν οδηγούσε στην απώλεια της αυτονομίας του συνδικάτου. Αυτά τα παραδείγματα δικαστικών αποφάσεων υποδεικνύουν ότι η παροχή ευκολιών από τον εργοδότη, όταν γίνει συνήθεια, μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις όπου η μονομερής διακοπή τους από την πλευρά της επιχείρησης να θεωρηθεί ως παρέμβαση στη διαχείριση του συνδικάτου και να αποτελέσει παράνομη εργατική πράξη. Επομένως, οι αρχικές αποφάσεις σχετικά με την παροχή ευκολιών μπορούν να αποτελέσουν σημαντικές διοικητικές αποφάσεις που θα καθορίσουν τις εργασιακές σχέσεις στο μέλλον.

Τρίτον, ένα σώμα που έχει ως μοναδικό σκοπό την αμοιβαία βοήθεια ή την πρόνοια δεν αναγνωρίζεται ως εργατικό συνδικάτο.

Τέταρτον, ένα σώμα που έχει κυρίως ως σκοπό την πολιτική ή κοινωνική δράση δεν εμπίπτει στην προστασία του Νόμου για τα Εργατικά Συνδικάτα στην Ιαπωνία.

Τυπικές Απαιτήσεις: Καταστατικό Συνδικάτου (Άρθρο 5 του Νόμου για τα Εργατικά Συνδικάτα της Ιαπωνίας)

Εκτός από την εκπλήρωση των ουσιαστικών απαιτήσεων, τα συνδικάτα που συμμορφώνονται με τον νόμο πρέπει να ικανοποιούν και τις «τυπικές απαιτήσεις» για να εγγυηθούν τη δημοκρατική λειτουργία της οργάνωσής τους. Το Άρθρο 5, Παράγραφος 2 του Νόμου για τα Εργατικά Συνδικάτα της Ιαπωνίας καθορίζει τα στοιχεία που πρέπει αναγκαστικά να περιλαμβάνονται στο καταστατικό ενός συνδικάτου. Εάν αυτές οι διατάξεις δεν περιλαμβάνονται, το συνδικάτο δεν θα μπορέσει να αποκτήσει το δικαίωμα συμμετοχής σε διαδικασίες όπως η υποβολή αιτήσεων για διαμεσολάβηση στην Εργατική Επιτροπή, όπως ορίζει ο νόμος.

Τα απαραίτητα στοιχεία που πρέπει να περιλαμβάνονται στο καταστατικό είναι τα εξής:

1. Το όνομα
2. Η έδρα του κύριου γραφείου
3. Το δικαίωμα των μελών του συνδικάτου να συμμετέχουν σε όλα τα ζητήματα του συνδικάτου και να λαμβάνουν ίση μεταχείριση
4. Κανείς δεν πρέπει να στερείται την ιδιότητα του μέλους του συνδικάτου λόγω φυλής, θρησκείας, φύλου, κοινωνικής καταγωγής ή κοινωνικής τάξης
5. Οι αξιωματούχοι να εκλέγονται μέσω άμεσης και ανώνυμης ψηφοφορίας των μελών του συνδικάτου (στην περίπτωση των συνδικάτων συνδέσμων, είναι επίσης δυνατή η κατάληψη των θέσεων μέσω άμεσης και ανώνυμης ψηφοφορίας των αντιπροσώπων που εκλέγονται από τα μέλη των μονάδων)
6. Η γενική συνέλευση να συγκαλείται τουλάχιστον μία φορά το χρόνο
7. Η λογιστική αναφορά να δημοσιεύεται τουλάχιστον μία φορά το χρόνο στα μέλη του συνδικάτου, συνοδευόμενη από πιστοποιητικό επαγγελματία και επικυρωμένου λογιστή
8. Η απεργία συμμαχίας (στράικ) δεν μπορεί να ξεκινήσει χωρίς την απόφαση της πλειοψηφίας μέσω άμεσης και ανώνυμης ψηφοφορίας των μελών του συνδικάτου
9. Οι τροποποιήσεις του καταστατικού πρέπει να λαμβάνουν την υποστήριξη της πλειοψηφίας μέσω άμεσης και ανώνυμης ψηφοφορίας των μελών του συνδικάτου

Αυτές οι διατάξεις δεν εγγυώνται μόνο την εσωτερική δημοκρατία του συνδικάτου, αλλά από την οπτική γωνία της διοίκησης, αποτελούν επίσης αντικειμενικά νομικά κριτήρια για την κρίση της νομιμότητας των ενεργειών του συνδικάτου. Για παράδειγμα, εάν ένα συνδικάτο ανακοινώσει απεργία, η επιβεβαίωση ότι η διαδικασία απόφασης έχει ακολουθήσει τις διαδικασίες που ορίζονται στο καταστατικό (και κατ’ επέκταση στο Άρθρο 5 του Νόμου για τα Εργατικά Συνδικάτα της Ιαπωνίας), δηλαδή την απόφαση της πλειοψηφίας μέσω άμεσης και ανώνυμης ψηφοφορίας των μελών, είναι ένα ζωτικής σημασίας στοιχείο για την αξιολόγηση της νομικής νομιμότητας της απεργίας και για την εξέταση των αντιδράσεων της εταιρείας. Το καταστατικό του συνδικάτου αποτελεί επίσης ένα σημαντικό έγγραφο για την αξιολόγηση των νομικών και εργασιακών κινδύνων στη διαχείριση μιας επιχείρησης.

Συνοπτικά

Όπως αναλύθηκε στο παρόν άρθρο, η κατανόηση των συνδικάτων εργαζομένων στο πλαίσιο του Ιαπωνικού Εργατικού Δικαίου δεν είναι αρκετή με την απλή αναγνώριση της ύπαρξής τους. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τα χαρακτηριστικά των διαφόρων μορφών, όπως τα επιχειρησιακά και τα κλαδικά συνδικάτα, και να καταλάβουμε ποιους στρατηγικούς σκοπούς εξυπηρετούν με τις ενέργειές τους, πράγμα που οδηγεί στην αποτελεσματική διαχείριση των εργασιακών σχέσεων. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να κατανοήσουμε με ακρίβεια τις ουσιαστικές και τυπικές απαιτήσεις για να κρίνουμε αν ένα σώμα πληροί τα κριτήρια για να λάβει την εκτεταμένη προστασία του Ιαπωνικού Νόμου Συνδικάτων Εργαζομένων ως «νόμιμο συνδικάτο». Η διασφάλιση της αυτονομίας, ειδικά σε νομικές αποφάσεις που αφορούν την οικονομική υποστήριξη, καθώς και οι δημοκρατικές διαδικασίες λειτουργίας που πρέπει να καθορίζονται στο καταστατικό, συχνά αποτελούν κεντρικά ζητήματα στις διαφορές μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων. Αυτές οι νομικές γνώσεις δεν είναι όπλα για συγκρούσεις, αλλά απαραίτητη βάση για τη δημιουργία σταθερών, προβλέψιμων και πάνω απ’ όλα νόμιμων εργασιακών σχέσεων.

Το νομικό γραφείο Monolith έχει μια πλούσια παράδοση στην παροχή νομικών υπηρεσιών σε περίπλοκες υποθέσεις που αφορούν το Ιαπωνικό Εργατικό Δίκαιο σε πολλές εγχώριες επιχειρήσεις-πελάτες. Στο γραφείο μας υπάρχουν ειδικοί με Ιαπωνική δικηγορική άδεια, αλλά και με άδειες από ξένες χώρες, καθώς και νομικοί ειδικοί που έχουν τα αγγλικά ως μητρική τους γλώσσα. Αυτό μας επιτρέπει να παρέχουμε ακριβή και ολοκληρωμένη νομική υποστήριξη χωρίς γλωσσικά ή πολιτισμικά εμπόδια σε επιχειρήσεις που αναπτύσσουν διεθνείς δραστηριότητες και αντιμετωπίζουν προκλήσεις που σχετίζονται με τις ιδιαίτερες Ιαπωνικές εργατικές νομοθεσίες και πρακτικές. Εάν χρειάζεστε βοήθεια με την αντιμετώπιση συνδικάτων, διαπραγματεύσεις εργασιακών συμφωνιών ή άλλα θέματα εργασιακών σχέσεων, παρακαλούμε επικοινωνήστε με το γραφείο μας.