Ποια είναι η νομική ευθύνη για τη διάδοση και εξάπλωση φημών; Εξηγώντας δύο ποινικές ευθύνες μέσα από παραδείγματα συλλήψεων

Στις 1 Ιανουαρίου 2024 (Reiwa 6), ένας μεγάλος σεισμός χτύπησε τη χερσόνησο Noto στην επαρχία Ishikawa της Ιαπωνίας, προκαλώντας τεράστιες καταστροφές. Η ανάκαμψη των πληγέντων περιοχών αναμένεται με ανυπομονησία. Μαζί με την κατάσταση στις πληγείσες περιοχές, αυτό που εξαπλώθηκε μέσω των κοινωνικών δικτύων ήταν οι «φήμες». Τον Ιούλιο του 2024, ένας 25χρονος άνδρας συνελήφθη για το αδίκημα της απάτης με σκοπό την παρεμπόδιση επιχειρησιακών δραστηριοτήτων, καθώς είχε δημοσιεύσει ψευδείς αιτήσεις διάσωσης στα κοινωνικά δίκτυα κατά τον σεισμό της χερσονήσου Noto.

Πηγή: Ιαπωνική Οικονομική Εφημερίδα | Η αστυνομία αντιμετωπίζει αυστηρά τις φήμες στα κοινωνικά δίκτυα κατά τις καταστροφές – Προσοχή στην εύκολη διάδοση[ja]

Οι φήμες που μπορούν να προκαλέσουν κοινωνική αναταραχή. Ως κίνητρο για τη διάδοση φημών μπορεί να θεωρηθεί η επιθυμία για προσοχή στο διαδίκτυο, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις όπου οι φήμες διαδίδονται από ανθρώπους που απλώς απολαμβάνουν τη σύγχυση ως δράστες πράξεων για τη διασκέδαση. Στο παρελθόν, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού, διάφορες φήμες γεννήθηκαν και διαδόθηκαν. Κατά τη διάρκεια σοβαρών φυσικών καταστροφών όπως οι σεισμοί, η διάδοση λανθασμένων πληροφοριών μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις που αφορούν την ανθρώπινη ζωή.

Ποια νομική ευθύνη εγείρεται από τη διάδοση και την εξάπλωση φημών; Εδώ θα παρουσιάσουμε πραγματικά παραδείγματα φημών και θα προχωρήσουμε σε μια ανάλυση.

Η Ποινική Ευθύνη από τη Διάδοση Φημών στην Ιαπωνία

Η διάδοση φημών μπορεί να συνδέεται με τα παρακάτω δύο εγκλήματα.

Ο λόγος που χρησιμοποιούμε την έκφραση “μπορεί” είναι επειδή στο ισχύον νομικό σύστημα της Ιαπωνίας δεν υπάρχει νόμος που να απαγορεύει ή να τιμωρεί απευθείας τη διάδοση φημών. Ακόμη και αν αυτό προκαλέσει κοινωνική αναστάτωση, δεν θα συλληφθείτε ή θα τιμωρηθείτε για την κατηγορία της διάδοσης φημών.

Ωστόσο, αν η διάδοση φημών προκαλέσει παραβίαση των δικαιωμάτων κάποιου άλλου, τότε τα πράγματα αλλάζουν.

Σε αυτό το άρθρο, θα εστιάσουμε στις ποινικές κυρώσεις των δύο εξής εγκλημάτων:

• Έγκλημα Συκοφαντικής Δυσφήμισης/Έγκλημα Απάτης και Παρεμπόδισης Επιχειρηματικής Δραστηριότητας
• Έγκλημα Δυσφήμισης

Ποιες καταστάσεις οδηγούν στη διαπίστωση αυτών των εγκλημάτων;

Το Έγκλημα της Δυσφήμισης και της Απάτης στην Επιχείρηση Κατά το Ιαπωνικό Ποινικό Δίκαιο

Στον Ποινικό Κώδικα της Ιαπωνίας ορίζονται το έγκλημα της δυσφήμισης (άρθρο 233, πρώτο μέρος) και το έγκλημα της απάτης στην επιχείρηση (ίδιο άρθρο, δεύτερο μέρος).

Όποιος διαδίδει ψευδείς φήμες ή χρησιμοποιεί απάτη για να δυσφημίσει κάποιον ή να παρεμποδίσει την επιχείρησή του, τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία χρόνια ή με πρόστιμο έως πενήντα χιλιάδες γιεν.

Ποινικός Κώδικας της Ιαπωνίας, άρθρο 233

Αυτά τα εγκλήματα προστατεύουν την «φήμη» και την «ελευθερία της επιχειρηματικής δραστηριότητας» φυσικών προσώπων και νομικών προσώπων.

Η φράση «διαδίδει ψευδείς φήμες» σημαίνει την εξάπλωση φημών ή πληροφοριών που αντιβαίνουν σε αντικειμενικά γεγονότα σε απροσδιόριστο αριθμό ατόμων ή σε πολλούς ανθρώπους. Επίσης, η «απάτη» σημαίνει την πράξη του να εξαπατάς κάποιον ή να εκμεταλλεύεσαι την πλάνη ή την άγνοια κάποιου.

Ας δούμε τώρα ένα πραγματικό παράδειγμα όπου κάποιος κατηγορήθηκε για το έγκλημα της απάτης στην επιχείρηση. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το έγκλημα της απάτης στην επιχείρηση συντελείται με τη χρήση «απάτης» και την παρεμπόδιση της «επιχείρησης».

Η «επιχείρηση» δεν αφορά μόνο τις εμπορικές δραστηριότητες με σκοπό το οικονομικό κέρδος, αλλά και τις μη κερδοσκοπικές δραστηριότητες (όπως εθελοντική εργασία, συλλόγους, αποφοίτους, τοπικές κοινότητες κ.λπ.). Η «παρεμπόδιση» σημαίνει τη δημιουργία κατάστασης που μπορεί να εμποδίσει την επιχείρηση. Ακόμη και αν δεν έχει προκύψει πραγματικό αποτέλεσμα, η απλή ύπαρξη κατάστασης που μπορεί να παρεμποδίσει την επιχείρηση θεωρείται «παρεμπόδιση».

Κατά τον σεισμό του Κουμαμότο το 2016 (Heisei 28), ένας άνδρας συνελήφθη για το έγκλημα της απάτης στην επιχείρηση επειδή διέδωσε την ψευδή φήμη ότι «ένας λέοντας διέφυγε από το ζωολογικό κήπο». Σημειώνεται ότι ο άνδρας αργότερα αθωώθηκε (αναστολή της δίωξης).

Ο συλληφθείς άνδρας, αμέσως μετά τον σεισμό του Κουμαμότο, δημοσίευσε στο X (πρώην Twitter) μια φωτογραφία ενός λέοντα που περπατούσε σε αστική περιοχή με το μήνυμα «Σοβαρά τώρα, λόγω του σεισμού ένας λέοντας απελευθερώθηκε από τον κοντινό μου ζωολογικό κήπο στο Κουμαμότο».

Στην πραγματικότητα, κανένας λέοντας δεν είχε διαφύγει, οπότε η ανάρτηση αυτή ήταν αντίθετη με τα αντικειμενικά γεγονότα. Επιπλέον, το X (πρώην Twitter) είναι ένα μέσο που επιτρέπει την εξάπλωση σε απροσδιόριστο αριθμό ατόμων στο διαδίκτυο, οπότε η πράξη του άνδρα θεωρήθηκε ως «διαδίδει ψευδείς φήμες».

Επιπρόσθετα, η ανάρτηση αυτή είχε πάνω από 20.000 επαναδημοσιεύσεις και το ζωολογικό κήπο του Κουμαμότο δέχθηκε πάνω από 100 τηλεφωνήματα, πράγμα που προκάλεσε δυσκολίες στην ομαλή επιθεώρηση των εγκαταστάσεων.

Από τα παραπάνω, κρίθηκε ότι ο άνδρας με την ανάρτησή του παρεμπόδισε την επιχείρηση του ζωολογικού κήπου του Κουμαμότο, και έτσι η κατηγορία της απάτης στην επιχείρηση ήταν βάσιμη.

Το Έγκλημα της Δυσφήμισης Κάτω από τον Ιαπωνικό Νόμο

Όποιος δημοσίως παρουσιάσει γεγονότα και έτσι καταστρατηγήσει την τιμή κάποιου ατόμου, ανεξάρτητα από το αν τα γεγονότα είναι αληθή ή όχι, θα υπόκειται σε ποινή φυλάκισης μέχρι τρία χρόνια ή κράτησης ή πρόστιμο μέχρι πενήντα χιλιάδες γιεν (500,000 JPY).

Ποινικός Κώδικας Άρθρο 230

Αυτό το έγκλημα προστατεύει την τιμή του ατόμου ως νομικό αγαθό. Εδώ, η “τιμή” αναφέρεται στην κοινωνική εκτίμηση ενός ατόμου.

Ο όρος “δημοσίως” σημαίνει ότι τα παρουσιασμένα γεγονότα μπορούν να γίνουν αντιληπτά από απροσδιόριστο αριθμό ατόμων ή από πολλούς. Επιπλέον, το “γεγονός” αναφέρεται σε συγκεκριμένα γεγονότα που μπορούν να μειώσουν την κοινωνική εκτίμηση ενός ατόμου.

Επιπρόσθετα, η “τιμή” είναι αρκετή αν αναφέρεται στην κοινωνική εκτίμηση ενός ατόμου βασισμένη σε γεγονότα, και η “καταστρατήγηση της τιμής” συμβαίνει όταν κάποιος δημοσίως παρουσιάσει συγκεκριμένα γεγονότα που μειώνουν την κοινωνική εκτίμηση ενός ατόμου, χωρίς να απαιτείται η πραγματική και συγκεκριμένη παραβίαση της τιμής.

Ας δούμε τώρα ένα πραγματικό περιστατικό σύλληψης για το έγκλημα της δυσφήμισης. Ένας άνδρας συνελήφθη υπό την υποψία δυσφήμισης, αφού έγραψε στο Facebook ότι “ένα πιάτο σε ένα εστιατόριο κατσουομάκι περιείχε ξένο σώμα”.

Ο άνδρας ισχυρίστηκε ότι, αφού έφαγε σούσι σε ένα κατάστημα, βρήκε ένα κομμάτι κόκκινου γυαλιού μέσα στο φαγητό και “τραυματίστηκε στο στόμα”. Μετά από αναφορά του άνδρα, η οικογένειά του δημοσίευσε το περιστατικό στα κοινωνικά δίκτυα, όπου διαδόθηκε και προκάλεσε αναταραχή, ανεξάρτητα από την αλήθεια του περιστατικού.

Μετά από αυτές τις δημοσιεύσεις, η αστυνομία και οι υγειονομικές αρχές πραγματοποίησαν επιθεωρήσεις και επιβεβαίωσαν ότι “δεν υπήρχε κάτι ύποπτο για μόλυνση”.

Σε αυτή την περίπτωση, η δημοσίευση του άνδρα παρουσίασε το “γεγονός” ότι το σούσι περιείχε ξένο σώμα μέσω μιας δημοσίευσης στα κοινωνικά δίκτυα, δηλαδή “δημοσίως”. Αυτό οδήγησε στην “καταστρατήγηση της τιμής” του εστιατορίου, γεγονός που μπορεί να συνιστά το έγκλημα της δυσφήμισης.

Τι συμβαίνει όταν κάποιος πιστεύει ότι μια φήμη είναι “αλήθεια” σύμφωνα με το Ιαπωνικό Δίκαιο;

Τι συμβαίνει, λοιπόν, αν ο δημιουργός μιας φήμης πίστευε ότι αυτή ήταν “αλήθεια”;

Όταν η πράξη του προηγούμενου άρθρου αφορά σε γεγονότα που σχετίζονται με το δημόσιο συμφέρον και ο σκοπός είναι αποκλειστικά η προαγωγή του κοινού καλού, δεν θα επιβληθεί ποινή εάν αποδειχθεί ότι τα γεγονότα είναι αληθινά.

Άρθρο 230-2, Παράγραφος 1

Εκτός από το Άρθρο 230-2, Παράγραφος 1, η νομολογία (απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της 25ης Ιουνίου του έτους Showa 44 (1969)) ορίζει ότι ακόμα και αν δεν μπορεί να αποδειχθεί η αλήθεια, εάν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία και βάσεις που να δικαιολογούν την πεποίθηση, τότε δεν υπάρχει πρόθεση για έγκλημα και δεν συντρέχει το αδίκημα της συκοφαντικής δυσφήμισης.

Ωστόσο, αν η πεποίθηση για την αλήθεια της φήμης δεν στηρίζεται σε «αξιόπιστα στοιχεία και βάσεις», τότε ο δημιουργός της φήμης εξακολουθεί να φέρει ευθύνη, γι’ αυτό είναι επιθυμητή η προσεκτική διάδοση πληροφοριών.

Μπορείτε να ξεφύγετε από τη νομική ευθύνη ακόμα και αν διαγράψετε μια δυσφήμιση;

Ακόμα κι αν αντιληφθείτε ότι μια δυσφήμιση είναι «ψευδής» και διαγράψετε την ανάρτηση, αυτό δεν σημαίνει ότι ξεφεύγετε από τις πιθανές ποινικές ευθύνες στην Ιαπωνία.

Τα εγκλήματα όπως η απάτη και η συκοφαντική δυσφήμιση μπορούν να ισχύσουν ακόμα και αν δεν έχει προκύψει συγκεκριμένη βλάβη, αρκεί η πράξη από μόνη της να δημιουργεί τον κίνδυνο πρόκλησης βλάβης. Έτσι, ακόμα και αν μια δυσφήμιση διαδοθεί, προκαλώντας σημαντική σύγχυση ή ζημιά, ή αν προκαλέσει έντονες αντιδράσεις, η βιαστική διαγραφή της ανάρτησης δεν έχει νόημα.

Επιπλέον, αφού η ανάρτηση έχει γίνει μέσω του διαδικτύου, ακόμα και αν διαγράψετε τον λογαριασμό ή την εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης, τα στοιχεία όπως η διεύθυνση IP και οι πληροφορίες του συνδρομητή που διατηρούνται από τον πάροχο υπηρεσιών διαδικτύου παραμένουν και η ταυτοποίηση του δημοσιευτή είναι εφικτή. Η σκέψη ότι «είμαι ανώνυμος στα κοινωνικά δίκτυα» ή «διέγραψα την εφαρμογή και δεν υπάρχουν αποδείξεις» δεν είναι αποδεκτή. Οι επιπόλαιες αναρτήσεις δεν είναι επιθυμητές.

Νομική Ευθύνη για τη Διάδοση Φημών στα Social Media στην Ιαπωνία

Στα social media όπως το X και το Facebook, υπάρχουν λειτουργίες διάδοσης όπως το “repost” και το “like”. Ενώ είναι εύκολο να διαδώσουμε πληροφορίες στα social media, υπάρχει κίνδυνος οι συναρπαστικές φήμες να εξαπλωθούν γρήγορα.

Τι συμβαίνει, όμως, όταν κάποιος δεν είναι ο αρχικός διακινητής της φήμης αλλά απλώς συμμετέχει στη διάδοσή της; Ποια νομική ευθύνη του αναλογεί;

Για να το θέσουμε απλά, ακόμα και αν κάποιος απλώς συμμετέχει στη διάδοση μιας φήμης, μπορεί να κατηγορηθεί και να χρειαστεί να προσέξει.

Σε μια υπόθεση δεύτερου βαθμού στην πολιτική δίκη, ο πρώην νομάρχης του Οσάκα, Τορυ Χασιμότο, κατηγόρησε έναν δημοσιογράφο για συκοφαντική δυσφήμιση επειδή αυτός είχε κάνει repost (παλαιότερα γνωστό ως retweet) σε μια ανάρτηση στο παλιό Twitter (τώρα X) που τον αφορούσε.

Σε αυτή την υπόθεση, διεξήχθη διαμάχη για τη νομική ευθύνη του ατόμου που διέδωσε την πληροφορία και όχι του ατόμου που την δημοσίευσε αρχικά. Το δικαστήριο σημείωσε ότι, αν κάποιος κάνει repost σε ένα tweet που μειώνει την κοινωνική αξιολόγηση κάποιου άλλου, τότε αυτός που έκανε το repost φέρει ευθύνη για παράνομη πράξη, εκτός αν υπάρχει λόγος που αποκλείει την παρανομία, ανεξάρτητα από την πρόθεση, την πρόθεση ή τον σκοπό. Στη συνέχεια, κρίθηκε ότι το αρχικό tweet περιείχε περιεχόμενο που μείωνε την κοινωνική αξιολόγηση του κ. Χασιμότο και ότι ο δημοσιογράφος που έκανε το repost είχε ευθύνη λόγω αμέλειας.

Έτσι, ακόμη και η διάδοση πληροφοριών μέσω των social media, που μπορεί να γίνει με ένα απλό άγγιγμα του δακτύλου, μπορεί να οδηγήσει σε νομική ευθύνη.

Αντιμετώπιση Ζημιάς Φήμης Λόγω Δυσφήμισης Στην Ιαπωνία

Η ζημιά φήμης αναφέρεται στην ζημιά που προκαλείται από αβάσιμες φήμες (σύμφωνα με το “Μεγάλο Λεξικό”). Ιδιαίτερα, αναφέρεται σε οικονομικές και κοινωνικές ζημιές. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι εταιρείες υφίστανται ζημιά φήμης λόγω διαδιδόμενων δυσφημιστικών φημών.

Οι δυσφημιστικές φήμες στο διαδίκτυο, όπως προαναφέρθηκε, μπορεί να παραμείνουν στα αρχεία των παρόχων υπηρεσιών διαδικτύου για ένα ορισμένο διάστημα, ακόμα και αν η ανάρτηση διαγραφεί, καθώς διατηρούνται στοιχεία όπως η διεύθυνση IP του αναρτητή. Αυτές οι πληροφορίες μπορεί να οδηγήσουν στον εντοπισμό του ατόμου που έκανε την ανάρτηση.

Με τον εντοπισμό του αναρτητή, γίνεται δυνατή η ποινική καταγγελία ή η αστική δίκη για αποζημίωση των ζημιών. Η αντιμετώπιση της ζημιάς φήμης στην Ιαπωνία εξηγείται αναλυτικά στο παρακάτω άρθρο.

Σχετικό Άρθρο: Τι είναι η ζημιά φήμης; Αναλυτική εξήγηση των μέτρων αντιμετώπισης σε περίπτωση που υποστείτε ζημιά[ja]

Συνοπτικά: Για Δυσφήμιση και Ζημία Από Φήμες Συμβουλευτείτε Έναν Δικηγόρο

Οι φήμες στα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή κοινωνική αναστάτωση, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια καταστροφών. Ακόμη και μια ανάρτηση που φαίνεται αβλαβής μπορεί να οδηγήσει σε ποινικές κυρώσεις για συκοφαντική δυσφήμιση, ζημία στην πίστωση ή απάτη στην επιχειρηματική διατάραξη. Επιπλέον, η διάδοση φημών μπορεί επίσης να οδηγήσει σε παρόμοιες ποινικές κυρώσεις.

Επειδή τα κοινωνικά δίκτυα επιτρέπουν την εύκολη διάδοση πληροφοριών, είναι σημαντικό να είμαστε προσεκτικοί όταν μεταδίδουμε μηνύματα. Όσο πιο συγκλονιστική είναι η πληροφορία, τόσο πιο αναγκαίο είναι να προηγηθεί έλεγχος από αξιόπιστες πηγές, όπως αναφορές των μέσων ενημέρωσης ή κυβερνητικές ανακοινώσεις, και να διεξαχθεί μια προσεκτική επαλήθευση των γεγονότων (fact-checking).

Οδηγίες για τα Μέτρα Προστασίας από το Δικηγορικό μας Γραφείο

Το Δικηγορικό Γραφείο Monolith είναι ένα γραφείο με πλούσια εμπειρία στον τομέα της πληροφορικής και ειδικότερα στο διαδίκτυο και το δίκαιο. Στις μέρες μας, η παράβλεψη πληροφοριών που σχετίζονται με φήμες ή συκοφαντίες που διαδίδονται στο διαδίκτυο μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές ζημιές. Το γραφείο μας προσφέρει λύσεις για την αντιμετώπιση τέτοιων ζημιών και για τη διαχείριση κρίσεων. Παρακαλούμε δείτε τα παρακάτω άρθρα για περισσότερες λεπτομέρειες.

Τομείς που καλύπτει το Δικηγορικό Γραφείο Monolith: Μέτρα Προστασίας Φήμης για Εισηγμένες Εταιρείες κ.ά.[ja]