Ποιο είναι το εύρος των δικαιωμάτων χρήσης για δευτερογενή έργα; Εξήγηση με βάση πραγματικά παραδείγματα αποφάσεων

Γύρω μας υπάρχουν αμέτρητα τηλεοπτικά δράματα και ταινίες που έχουν προσαρμοστεί από μυθιστορήματα ή μάνγκα. Ένα έργο που δημιουργείται νέο, βασισμένο σε ένα πρωτότυπο έργο, αποκαλείται δευτερογενές πνευματικό δημιούργημα.

Τα τελευταία χρόνια, μέσω των κοινωνικών δικτύων (SNS), η προσωπική δημιουργία δευτερογενών έργων, όπως τα λεγόμενα φανάρτ (fan art) που εστιάζουν σε συγκεκριμένα ανιμέ ή μάνγκα, έχει γίνει ιδιαίτερα δραστήρια.

Ωστόσο, αυτό συνοδεύεται από πολλά προβλήματα σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα.

Ειδικά τα δευτερογενή πνευματικά δημιουργήματα, λόγω της νέας δημιουργικής δράσης που βασίζεται στο πρωτότυπο έργο, τείνουν να έχουν πιο περίπλοκες νομικές σχέσεις, και η δημιουργία και χρήση τους απαιτεί ακριβή κατανόηση του νόμου περί πνευματικών δικαιωμάτων.

Συνεπώς, σε αυτό το άρθρο θα αναλύσουμε τις νομικές σχέσεις που αφορούν τα δευτερογενή πνευματικά δημιουργήματα, μαζί με σχετικά παραδείγματα από τη νομολογία.

Τι είναι τα Δευτερογενή Έργα

Ο Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικών Δικαιωμάτων ορίζει τα δευτερογενή έργα ως εξής:

Δευτερογενή έργα είναι τα έργα που δημιουργούνται με τη μετάφραση, ενορχήστρωση, τροποποίηση ή διασκευή, κινηματογράφηση ή άλλη μορφή επεξεργασίας ενός έργου.

Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικών Δικαιωμάτων, Άρθρο 2, Παράγραφος 1, Εδάφιο 11

Με άλλα λόγια, τα δευτερογενή έργα είναι νέα έργα που δημιουργούνται μέσω της «επεξεργασίας κλπ.» ενός «έργου».

Ας τα εξετάσουμε ένα προς ένα, με τη σειρά.

Το «έργο», σύμφωνα με τον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικών Δικαιωμάτων, ορίζεται ως «κάτι που εκφράζει δημιουργικά μια ιδέα ή συναίσθημα» (Άρθρο 2, Παράγραφος 1, Εδάφιο 1). Για παράδειγμα, αυτό μπορεί να περιλαμβάνει μυθιστορήματα, κόμικς, μουσική, ταινίες και άλλα, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα.

Και η «επεξεργασία», σύμφωνα με τη νομολογία, ερμηνεύεται ως εξής:

Επεξεργασία… είναι η δράση της δημιουργίας ενός νέου έργου που βασίζεται σε ένα υπάρχον έργο, διατηρώντας την ουσιαστική ταυτότητα των χαρακτηριστικών της έκφρασής του, προσθέτοντας τροποποιήσεις, προσθήκες, αλλαγές κλπ. στην συγκεκριμένη έκφραση, δημιουργώντας δημιουργικά μια νέα ιδέα ή συναίσθημα, έτσι ώστε το έργο που προκύπτει να επιτρέπει στον αντιλαμβανόμενο να αντιληφθεί άμεσα τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά της έκφρασης του αρχικού έργου.

Ανώτατο Δικαστήριο, 28 Ιουνίου 2001 (Heisei 13), Τόμος 55, Τεύχος 4, Σελίδα 837 (Περίπτωση Esashi Ubagami)

Οι πράξεις της μετάφρασης, ενορχήστρωσης και άλλων που αναφέρονται στον ορισμό των δευτερογενών έργων, συνήθως έχουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά, και έτσι μπορούμε να τα θεωρήσουμε ως τυπικά παραδείγματα της «επεξεργασίας».

Ένα σημαντικό σημείο είναι αν έχει προστεθεί νέα δημιουργική έκφραση στο αρχικό έργο. Είναι ακριβώς επειδή έχει προστεθεί νέα δημιουργική έκφραση που το έργο προστατεύεται ως δευτερογενές «έργο».

Αντίστροφα, αν κάποιος απλώς αντιγράφει (αναπαράγει) το αρχικό έργο χωρίς να προσθέτει νέα δημιουργική έκφραση, τότε δεν θεωρείται δευτερογενές έργο (σε αυτή την περίπτωση, πρόκειται για παραβίαση του δικαιώματος αναπαραγωγής του αρχικού έργου).

Παραδείγματα Δευτερογενών Έργων

Ως συγκεκριμένα παραδείγματα δευτερογενών έργων αναφέρονται εμπορικά προϊόντα όπως οι κινούμενες εικόνες και οι ταινίες που βασίζονται σε μυθιστορήματα ή μάνγκα, αλλά και ερασιτεχνικά έργα όπου άτομα δημιουργούν πρωτότυπα έργα (όπως τα λεγόμενα “fan art”) με βάση χαρακτήρες από ανιμέ ή μάνγκα, τοποθετώντας τους σε διαφορετικές καταστάσεις από αυτές του πρωτότυπου έργου. Οι παραδείγματα είναι ατελείωτα.

Ωστόσο, ειδικά τα τελευταία χρόνια, η δημιουργία δευτερογενών έργων από ιδιώτες (γενικά αναφερόμενη ως “δευτερογενής δημιουργία”) προκαλεί νέα νομικά ζητήματα λόγω της ανάπτυξης των κοινωνικών δικτύων (SNS).

Δηλαδή, η δευτερογενής δημιουργία που γίνεται καθαρά για χόμπι και σε ιδιωτικό πλαίσιο προστατεύεται εξαιρετικά από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας (άρθρα 30 και 47 του 6), ενώ η δημιουργία και η ανάρτηση στα κοινωνικά δίκτυα δευτερογενών έργων που γίνεται για χρήση πέραν του ιδιωτικού πλαισίου, αποτελεί παραβίαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (δικαιώματα επεξεργασίας και δημοσίευσης).

Επομένως, πολλά από τα δευτερογενή έργα που αναρτώνται στα κοινωνικά δίκτυα, τουλάχιστον νομικά, παραβιάζουν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (όπως θα αναφερθεί παρακάτω, στην πράξη τα περισσότερα από αυτά είναι απλώς ανεκτά).

Συνεπώς, κατά τη δημιουργία και τη χρήση δευτερογενών έργων, είναι απαραίτητο να δίνεται προσοχή στη σχέση δικαιωμάτων με τους κατόχους των δικαιωμάτων του πρωτότυπου έργου.

Στη συνέχεια, θα αναλύσουμε τη σχέση δικαιωμάτων μεταξύ των δευτερογενών δημιουργών και των πρωτότυπων δημιουργών βάσει συγκεκριμένων παραδειγμάτων και νομικών προηγουμένων.

Δευτερογενή Έργα και Δικαιώματα Χρήσης

Όταν ο κύριος X γράφει ένα μυθιστόρημα στα Αγγλικά και ο κύριος Y επιθυμεί να το μεταφράσει στα Ιαπωνικά και να το εκδώσει, ο αρχικός συγγραφέας, κύριος X, διαθέτει τα πνευματικά δικαιώματα του μυθιστορήματος ως δημιουργός του.

Η Ιαπωνική έκδοση του μυθιστορήματος που δημιουργεί ο κύριος Y, αποτελεί μετάφραση του αρχικού έργου του κυρίου X (του “έργου”) και επομένως θεωρείται δευτερογενές έργο.

Τι είδους δικαιώματα έχουν λοιπόν ο κύριος X και ο κύριος Y αντίστοιχα, σχετικά με την Ιαπωνική έκδοση του μυθιστορήματος που δημιουργεί ο κύριος Y;

Τα Δικαιώματα στην «Δημιουργία»

Ως προϋπόθεση, πρέπει να σημειωθεί ότι το γεγονός πως ένα έργο αποτελεί δευτερογενές δημιουργήμα δεν σημαίνει ότι μπορούμε να αγνοήσουμε τα πνευματικά δικαιώματα του αρχικού έργου.

Στο αρχικό έργο αναγνωρίζονται φυσικά τα πνευματικά δικαιώματα του δημιουργού, τα οποία περιλαμβάνουν το δικαίωμα της «διασκευής» (άρθρο 27).

Δηλαδή, η πράξη της δημιουργίας ενός δευτερογενούς έργου μπορεί να θεωρηθεί ως παραβίαση των πνευματικών δικαιωμάτων του αρχικού έργου.

Επομένως, για να δημιουργήσει κανείς νόμιμα ένα δευτερογενές έργο, βασικά απαιτείται η άδεια του κατόχου των πνευματικών δικαιωμάτων του αρχικού έργου, σύμφωνα με τον κανόνα του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.

Στο παραπάνω παράδειγμα, ως προϋπόθεση, αν ο κ. Y δεν έχει λάβει άδεια από τον κ. X για τη μετάφραση του μυθιστορήματος του κ. X, τότε η πράξη της μετάφρασης από μόνη της αποτελεί παραβίαση των πνευματικών δικαιωμάτων (επισημαίνεται ότι, ακόμη και αν η δημιουργική πράξη είναι παράνομη, το δευτερογενές έργο θεωρείται ότι έχει δημιουργηθεί).

Δικαιώματα στη χρήση δευτερογενών έργων

Έστω ότι ένας δημιουργός έχει λάβει άδεια από τον αρχικό δημιουργό του έργου και έχει νόμιμα δημιουργήσει ένα δευτερογενές έργο. Ποια είναι τα δικαιώματα σχετικά με τη χρήση αυτού του δευτερογενούς έργου;

Καταρχάς, ο Νόμος περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας περιλαμβάνει σαφείς διατάξεις σχετικά με τα δικαιώματα του αρχικού δημιουργού όσον αφορά τη χρήση του δευτερογενούς έργου, ως εξής:

Ο δημιουργός του αρχικού έργου έχει αποκλειστικά τα ίδια είδη δικαιωμάτων σχετικά με τη χρήση του δευτερογενούς έργου, όπως αυτά που κατέχει ο δημιουργός του δευτερογενούς έργου.

Νόμος περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας, Άρθρο 28 (Δικαιώματα του αρχικού δημιουργού σχετικά με τη χρήση δευτερογενών έργων)

Με άλλα λόγια, ο αρχικός δημιουργός έχει τα ίδια είδη δικαιωμάτων με τον δημιουργό του δευτερογενούς έργου.

Το ερώτημα που τίθεται είναι ποια είναι τα δικαιώματα που κατέχει ο δημιουργός του δευτερογενούς έργου, και για αυτό το ζήτημα υπάρχουν σχετικές δικαστικές αποφάσεις.

Το Εύρος των Δικαιωμάτων του Δημιουργού Δευτερογενών Έργων

Στην περίπτωση του κόμικ “POPEYE”, όπου η εταιρεία που κατείχε τα πνευματικά δικαιώματα ανέφερε ότι η εναγόμενη εταιρεία πουλούσε γραβάτες με το λογότυπο και την εικόνα των χαρακτήρων “Ποπάι” και “POPEYE”, η υπόθεση κατέληξε στο Ανώτατο Δικαστήριο για να διεκδικήσει τη διακοπή των πωλήσεων και αποζημίωση για τις ζημιές.

Στην απόφαση του δικαστηρίου, υπάρχουν πολλές σημαντικές ενδείξεις σχετικά με τα νομικά ζητήματα του πνευματικού δικαίου, αλλά εδώ θα επικεντρωθούμε στη χρήση των δευτερογενών έργων.

Αρχικά, σχετικά με το εάν τα επεισοδιακά σειριακά κόμικς αποτελούν δευτερογενή έργα, το δικαστήριο δήλωσε:

“Στα σειριακά κόμικς, τα επόμενα κόμικς συνήθως δημιουργούνται με βάση την ίδια βασική ιδέα και ρύθμιση, καθώς και την ίδια εμφάνιση και χαρακτηριστικά των κύριων χαρακτήρων, όπως ο πρωταγωνιστής, προσθέτοντας νέα σενάρια και νέους χαρακτήρες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα επόμενα κόμικς θεωρούνται ότι έχουν διασκευαστεί από τα προηγούμενα και επομένως αναγνωρίζονται ως δευτερογενή έργα των αρχικών.”

Ανώτατο Δικαστήριο 17 Ιουλίου 1997 (Heisei 9) Τόμος 51, Αριθμός 6, Σελίδα 2714 (Υπόθεση Γραβάτας Ποπάι)

Δηλαδή, το αρχικό έργο δεν χρειάζεται να είναι το έργο κάποιου άλλου, αλλά μπορεί να υπάρξει δευτερογενές έργο ακόμα και από το δικό σου έργο.

Στη συνέχεια, όσον αφορά το εύρος των δικαιωμάτων του δημιουργού δευτερογενών έργων, το δικαστήριο δήλωσε:

“Τα πνευματικά δικαιώματα ενός δευτερογενούς έργου προκύπτουν μόνο για τα δημιουργικά στοιχεία που έχουν προστεθεί νέα στο έργο, και όχι για τα μέρη που είναι κοινά και ουσιαστικά τα ίδια με το αρχικό έργο. Πράγματι, ένα δευτερογενές έργο λαμβάνει προστασία ως ξεχωριστό έργο στο πλαίσιο του πνευματικού δικαίου επειδή έχουν προστεθεί νέα δημιουργικά στοιχεία στο αρχικό έργο (Άρθρο 2, Παράγραφος 1, Σημείο 11 του Πνευματικού Δικαίου), και τα μέρη του δευτερογενούς έργου που είναι κοινά με το αρχικό δεν περιέχουν κάποιο νέο δημιουργικό στοιχείο και δεν υπάρχει λόγος να προστατευτούν ως ξεχωριστά έργα.”

Ανώτατο Δικαστήριο 17 Ιουλίου 1997 (Heisei 9) Τόμος 51, Αριθμός 6, Σελίδα 2714 (Υπόθεση Γραβάτας Ποπάι)

Με άλλα λόγια, τα δικαιώματα του δημιουργού ενός δευτερογενούς έργου προκύπτουν μόνο για τα μέρη όπου έχει προστεθεί δημιουργικότητα στο αρχικό έργο, ενώ τα μέρη που είναι κοινά με το αρχικό έργο παραμένουν υπό τα δικαιώματα του αρχικού δημιουργού.

https://monolith.law/corporate/tradingcard-character-publicity-right[ja]

Το Εύρος Δικαιωμάτων του Πρωτότυπου Δημιουργού

Υπήρξε περίπτωση όπου ο πρωτότυπος δημιουργός, ο οποίος είχε γράψει το σενάριο της σειράς κόμικς “Candy Candy” σε μορφή μυθιστορήματος, απαίτησε από τον καλλιτέχνη των κόμικς, καθώς και από την εταιρεία που είχε λάβει άδεια αναπαραγωγής από τον καλλιτέχνη, να σταματήσουν τη δημιουργία, αναπαραγωγή και διανομή των καρέ των κόμικς, των εξωφύλλων, των λιθογραφιών και των καρτ-ποστάλ (τα πρωτότυπα έργα), ισχυριζόμενος ότι η σειρά κόμικς αποτελεί είτε κοινό έργο είτε δευτερεύον έργο του πρωτότυπου μυθιστορήματος.

Στην περίπτωση αυτή, η άδεια για την αναπαραγωγή των καρέ και άλλων στοιχείων είχε δοθεί μόνο από τον καλλιτέχνη των κόμικς και όχι από τον πρωτότυπο δημιουργό.

Το κύριο ζήτημα που τέθηκε ήταν εάν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας του πρωτότυπου δημιουργού επεκτείνονται στη σειρά κόμικς (ως δευτερεύον έργο) και εάν ήταν απαραίτητη η ξεχωριστή άδεια χρήσης από τον πρωτότυπο δημιουργό, ένα ζήτημα που διεκδικήθηκε μέχρι και το Ανώτατο Δικαστήριο.

Το Ανώτατο Δικαστήριο αρχικά διαπίστωσε εάν η σειρά κόμικς αποτελεί δευτερεύον έργο του πρωτότυπου μυθιστορήματος, και αποφάνθηκε ως εξής:

Η συνεχιζόμενη σειρά κόμικς δημιουργήθηκε μέσω μιας διαδικασίας όπου ο εναγόμενος συνέθετε την συγκεκριμένη ιστορία για κάθε επεισόδιο, μετατρέποντάς την σε ένα σενάριο μορφής νουβέλας περίπου 30 έως 50 σελίδων γραμμένο σε χαρτί με 400 χαρακτήρες ανά σελίδα, και ο εφεσίβλητος, αφαιρώντας τα μέρη που φαινόταν ακατάλληλα για την μετατροπή σε κόμικς, δημιούργησε το κόμικ βασιζόμενος κατά κύριο λόγο σε αυτό το σενάριο. Βάσει αυτών των γεγονότων, η συνεχιζόμενη σειρά κόμικς μπορεί να θεωρηθεί ως δευτερογενές έργο που βασίζεται στο αρχικό σενάριο που δημιούργησε ο εναγόμενος, και έτσι ο εναγόμενος θα πρέπει να θεωρηθεί ως κάτοχος των δικαιωμάτων του αρχικού δημιουργού για τη σειρά κόμικς.

Ανώτατη Δικαστική Απόφαση της 13ης έτους Χεισέι (2001) στις 25 Οκτωβρίου, Δικαστικό Περιοδικό Αριθμός 1767, σελίδα 115 (Υπόθεση Candy Candy)

Συνεχίζοντας, η δικαστική απόφαση διευκρίνισε τα δικαιώματα του αρχικού δημιουργού σε σχέση με το δευτερογενές έργο ως εξής:

Και σε σχέση με τη χρήση του παρόντος συνεχιζόμενου κόμικ, το οποίο αποτελεί δευτερογενές έργο, ο δημιουργός του πρωτότυπου έργου, ο οποίος είναι ο εναγόμενος, κατέχει τα ίδια είδη δικαιωμάτων με αυτά που έχει ο ενάγων, ο δημιουργός του δευτερογενούς έργου. Επομένως, τα δικαιώματα του ενάγοντος (δημιουργού του δευτερογενούς έργου) και του εναγόμενου (δημιουργού του πρωτότυπου έργου) συνυπάρχουν, και για αυτό το λόγο, τα δικαιώματα του ενάγοντος δεν μπορούν να ασκηθούν χωρίς τη συμφωνία μεταξύ του ενάγοντος και του εναγόμενου.

Παραπάνω

Δηλαδή, όσον αφορά τα μέρη που δημιουργήθηκαν ανεξάρτητα από τον δημιουργό του δευτερογενούς έργου, τα δικαιώματα του δημιουργού του δευτερογενούς έργου και του δημιουργού του πρωτότυπου έργου συνυπάρχουν ανεξάρτητα.

Εφόσον συνυπάρχουν ανεξάρτητα, αν ο δημιουργός του δευτερογενούς έργου έχει λάβει άδεια χρήσης, τότε δεν παραβιάζεται το δικαίωμα του δημιουργού του δευτερογενούς έργου. Ωστόσο, χωρίς την άδεια χρήσης από τον δημιουργό του πρωτότυπου έργου, θα παραβιάζεται το δικαίωμα του δημιουργού του πρωτότυπου έργου.

Βάσει της παραπάνω νομολογίας, η σχέση των δικαιωμάτων μεταξύ του δημιουργού του πρωτότυπου έργου και του δημιουργού του δευτερογενούς έργου στα δευτερογενή έργα μπορεί να οργανωθεί ως εξής:

Προσοχή Κατά τη Χρήση Δευτερογενών Έργων

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, κατά τη δημιουργία και χρήση δευτερογενών έργων, είναι απαραίτητο να λαμβάνουμε πάντα υπόψη όχι μόνο τα δικαιώματα του δημιουργού του δευτερογενούς έργου αλλά και του πρωτότυπου δημιουργού.

Ειδικότερα, οι δευτερογενείς δημιουργίες όπως το fan art, που συχνά συμβάλλουν ενεργά στις πωλήσεις και την ευρύτερη αναγνωρισιμότητα του πρωτότυπου έργου, μπορεί να γίνονται ανεκτές στην πράξη, αλλά αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι νομικά παραμένουν παραβιάσεις του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας.

Ωστόσο, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις όπου κάποιος που μέχρι πρότινος χρησιμοποιούσε ελεύθερα ένα έργο, μπορεί ξαφνικά να βρεθεί να αντιμετωπίζει μια κατηγορία για παραβίαση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας.

Για αυτό το λόγο, σε περιπτώσεις πρωτότυπων έργων που είναι πιθανό να γίνουν αντικείμενο δευτερογενούς δημιουργίας, μπορεί να έχουν δημοσιευτεί εκ των προτέρων «Οδηγίες για Δευτερογενείς Δημιουργίες».

Σε αυτή την περίπτωση, εάν η χρήση παραμένει εντός των ορίων που καθορίζονται από τις οδηγίες, μπορεί να θεωρηθεί ότι υπάρχει η προηγούμενη έγκριση του κατόχου των δικαιωμάτων, και έτσι η χρήση εντός αυτών των ορίων δεν αποτελεί νομική παραβίαση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας.

Αν αντιμετωπίζετε προβλήματα με δευτερογενή έργα, συμβουλευτείτε έναν δικηγόρο

Από τα παραπάνω, πρώτον και κύριο, εάν υπάρχουν οδηγίες σχετικά με τη δημιουργία δευτερογενών έργων, είναι απαραίτητο να ελέγξετε εκ των προτέρων αυτές τις οδηγίες με προσοχή, και δεύτερον, εάν δεν υπάρχει προηγούμενη άδεια από τον κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων ή οδηγίες, είναι απαραίτητο να συμμορφώνεστε απλά με τον Νόμο περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

Ωστόσο, στην τελευταία περίπτωση, υπάρχουν πολλές φορές που είναι εξαιρετικά λεπτή η γραμμή για το αν υπάρχει παραβίαση των πνευματικών δικαιωμάτων ή όχι, και επιπλέον, απαιτείται ειδικευμένη κρίση. Για αυτό, θα ήταν καλό να συμβουλευτείτε έναν δικηγόρο που ειδικεύεται στα πνευματικά δικαιώματα.

Οδηγίες για τα Μέτρα από το Δικηγορικό μας Γραφείο

Το Δικηγορικό Γραφείο Monolith είναι ένα δικηγορικό γραφείο με υψηλή εξειδίκευση στον τομέα της πληροφορικής, και ειδικότερα στο διαδίκτυο και το δίκαιο. Στα πρόσφατα χρόνια, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, και ιδιαίτερα τα πνευματικά δικαιώματα, έχουν προσελκύσει σημαντική προσοχή, και η ανάγκη για νομικό έλεγχο αυξάνεται διαρκώς.

Στο γραφείο μας παρέχουμε λύσεις σχετικά με θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Παρακαλούμε δείτε τις λεπτομέρειες στο παρακάτω άρθρο.