Υπάρχει δημιουργικότητα στα μαζικά παραγόμενα βιομηχανικά προϊόντα; Εξηγώντας επίσης τη σχέση με τον Ιαπωνικό ~Νόμο Σχεδίων

Πιστεύω ότι είναι εύκολο να φανταστείτε ότι τα έργα τέχνης αποτελούν αντικείμενο προστασίας από το δίκαιο των πνευματικών δικαιωμάτων. Ωστόσο, ακόμα και όταν μιλάμε για “τέχνη” με μία λέξη, το εύρος της είναι πολύ ευρύ και οι μορφές της ποικίλλουν.

Η λέξη “τέχνη” μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε δύο τύπους. Ο ένας είναι η “καθαρή τέχνη”, που δημιουργείται για σκοπούς απόλαυσης, όπως η ζωγραφική, η χαρακτική ή η γλυπτική, και ο άλλος είναι η “εφαρμοσμένη τέχνη”, όπου η τέχνη εφαρμόζεται σε χρηστικά αντικείμενα.

Παρ’ όλα αυτά, ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο δεν είναι εύκολος. Για παράδειγμα, υπάρχουν αντικείμενα που μπορούν να ενταχθούν και στις δύο κατηγορίες, όπως τα “εργα τέχνης και χειροτεχνίας”.

Τα εργα τέχνης και χειροτεχνίας είναι αντικείμενα που, ενώ διαθέτουν χρηστικότητα, δίνουν έμφαση στην αισθητική απόλαυση, όπως για παράδειγμα τα αγάλματα του Βούδα ή τα κοσμήματα. Αυτά τα εργα τέχνης και χειροτεχνίας προστατεύονται από τον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικών Δικαιωμάτων (Japanese Copyright Law) στο Άρθρο 2, Παράγραφος 2, το οποίο αναφέρει:

“Στο παρόν νόμο, ο όρος ‘έργα τέχνης’ περιλαμβάνει τα εργα τέχνης και χειροτεχνίας.”

Έτσι, η κρίση της πνευματικής δημιουργίας στην “τέχνη” είναι αρκετά δύσκολη στην πράξη.

Σε δικαστικές διαμάχες μπορεί να ανακύψει το ζήτημα εάν τα εργα εφαρμοσμένης τέχνης, όπως τα βιομηχανικά προϊόντα που δεν είναι εργα τέχνης και χειροτεχνίας, δικαιούνται προστασίας από το δίκαιο των πνευματικών δικαιωμάτων. Εδώ θα εξηγήσουμε πώς η εφαρμοσμένη τέχνη εξετάζεται από τον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικών Δικαιωμάτων (Japanese Copyright Law).

Παραδείγματα Δικαστικών Αποφάσεων σχετικά με την Εφαρμοσμένη Τέχνη

Στη χώρα μας, οι δικαστικές αποφάσεις παραδοσιακά αναγνωρίζουν την πνευματική ιδιοκτησία μόνο στην καθαρή τέχνη που αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού, ενώ η εφαρμοσμένη τέχνη, όπως τα βιομηχανικά προϊόντα, θεωρείται ότι έχει πνευματική ιδιοκτησία μόνο όταν αναφέρεται ρητά ως «έργα τέχνης και καλλιτεχνικά κειμήλια» στον Ιαπωνικό Νόμο Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

Σχεδιασμοί βιομηχανικών προϊόντων που δεν αποτελούν ανεξάρτητο αντικείμενο θαυμασμού δεν θεωρούνται ότι πληρούν το κριτήριο του να ανήκουν «στον τομέα της λογοτεχνίας, της επιστήμης, της τέχνης ή της μουσικής».

Πίσω από αυτή την άποψη βρίσκεται η ιδέα ότι ο βιομηχανικός σχεδιασμός πρέπει να προστατεύεται από τον Ιαπωνικό Νόμο Σχεδίων και Μοντέλων, και ότι δεν ταιριάζει στην πολύ μακρά περίοδο προστασίας των 70 ετών που προβλέπει ο Ιαπωνικός Νόμος Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

Η διάρκεια ισχύος του Ιαπωνικού Νόμου Σχεδίων και Μοντέλων έχει παραταθεί από 20 σε 25 χρόνια για τις αιτήσεις εγγραφής σχεδίων που υποβλήθηκαν μετά την 1η Απριλίου 2020 (2020), αλλά ακόμα και με αυτή την παράταση, η περίοδος προστασίας παραμένει σημαντικά μικρότερη σε σύγκριση με αυτήν του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

Επιπλέον, υπάρχει μια ισχυρή άποψη ότι η χαλάρωση της αυστηρής εφαρμογής των δύο νόμων, του Ιαπωνικού Νόμου Πνευματικής Ιδιοκτησίας και του Ιαπωνικού Νόμου Σχεδίων και Μοντέλων, θα μπορούσε να ακυρώσει τον λόγο ύπαρξης του τελευταίου.

https://monolith.law/corporate/design-package-color-law[ja]

Υπόθεση “Κόκκινος Σκαθάρι”

Στη δίκη όπου αμφισβητήθηκε η ιδιότητα του έργου εφαρμοσμένης τέχνης, η εταιρεία που είναι προσφεύγουσα παρήγαγε και πούλησε μαζικά το βαμμένο αγγείο από πηλό με τον τίτλο “Κόκκινος Σκαθάρι”, ένα κούκλα από την περιοχή Χακάτα, και κατηγόρησε την εταιρεία-κατηγορούμενη ότι δημιούργησε αντίγραφα με τη χρήση γύψου και τα πούλησε, ζητώντας προσωρινά μέτρα για τη διακοπή της αντιγραφής και της πώλησης βάσει παραβίασης του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας στην υπόθεση “Κόκκινος Σκαθάρι”.

Η κατηγορούμενη εταιρεία υποστήριξε ότι η συγκεκριμένη κούκλα δημιουργήθηκε με σκοπό την βιομηχανική χρήση και τη μαζική παραγωγή, και ως εκ τούτου δεν μπορεί να θεωρηθεί έργο πνευματικής ιδιοκτησίας.

Ωστόσο, το δικαστήριο αποφάσισε ότι η κούκλα “Κόκκινος Σκαθάρι” αποτελεί έκφραση της εικόνας που προκύπτει από το ομώνυμο παιδικό τραγούδι σε μορφή γλυπτού, και λόγω της στάσης, της έκφρασης, των σχεδίων των ρούχων και των χρωμάτων, μπορεί να αναγνωριστεί η δημιουργική έκφραση των συναισθημάτων, ενώ διαθέτει και την αισθητική αξία ως έργο τέχνης και κατασκευαστικής τέχνης, και έτσι αναγνωρίστηκε ως αντικείμενο προστασίας του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.

Ας δούμε την απόφαση:

Το γεγονός ότι ένα καλλιτεχνικό έργο παράγεται μαζικά με σκοπό τη βιομηχανική χρήση και πράγματι παράγεται μαζικά, δεν αποτελεί λόγο για την απόρριψη της ιδιότητάς του ως έργου πνευματικής ιδιοκτησίας. Επιπλέον, το γεγονός ότι το συγκεκριμένο έργο μπορεί να προστατευτεί ως σχέδιο βάσει του νόμου περί σχεδίων δεν αποκλείει την προστασία του ως έργου πνευματικής ιδιοκτησίας, καθώς τα όρια μεταξύ σχεδίου και καλλιτεχνικού έργου είναι λεπτά και η συνύπαρξή τους είναι δυνατή. Επομένως, το έργο πρέπει να προστατεύεται ως καλλιτεχνικό και κατασκευαστικό έργο βάσει του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.

Δικαστήριο Ναγκασάκι, Παράρτημα Σασέμπο, Απόφαση 7ης Φεβρουαρίου 1973 (1973)

Δεν μπορεί να απορριφθεί η ιδιότητα του έργου πνευματικής ιδιοκτησίας απλώς επειδή δημιουργήθηκε με σκοπό τη βιομηχανική χρήση και τη μαζική παραγωγή, και η εφαρμοσμένη τέχνη που αποτελεί κατασκευαστικό έργο αναγνωρίζεται ως έργο πνευματικής ιδιοκτησίας.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν περιπτώσεις όπου δεν αναγνωρίστηκε η πνευματική ιδιότητα, όπως στην υπόθεση “Νι-Τσερ” όπου ο παγκοσμίου φήμης σχεδιαστής κατηγορούσε τον κατηγορούμενο που εισήγαγε αντίγραφα της καρέκλας που σχεδίασε (Νι-Τσερ) από την Ταϊβάν, ζητώντας την απαγόρευση της παραγωγής και της πώλησης βάσει παραβίασης του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας.

Σύμφωνα με τον νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας, η “τέχνη” αναφέρεται καταρχήν στην καθαρά αισθητική τέχνη που είναι αντικείμενο θαυμασμού, και η προστασία της εφαρμοσμένης τέχνης που είναι και αισθητική δημιουργία περιορίζεται στα κατασκευαστικά έργα που ειδικά περιλαμβάνονται στα έργα τέχνης βάσει του άρθρου 2 παράγραφος 2 του νόμου.

Εφετείο Οσάκα, Απόφαση 14ης Φεβρουαρίου 1990 (1990)

Η απόφαση αυτή ακολούθησε έφεση στο Ανώτατο Δικαστήριο, αλλά απορρίφθηκε.

Όπως φαίνεται από τα παραπάνω παραδείγματα, στις παραδοσιακές δίκες, το κριτήριο για την αναγνώριση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας ήταν αν το έργο ανήκει στην κατηγορία των κατασκευαστικών τεχνών ή αν μπορεί να θεωρηθεί αντικείμενο αισθητικής απόλαυσης στον ίδιο βαθμό με την καθαρή τέχνη, και για την αναγνώριση της πνευματικής ιδιότητας στην εφαρμοσμένη τέχνη έπρεπε να υπάρχει υψηλό εμπόδιο.

Πρώτο Βαθμό Δικαστήριο στην υπόθεση TRIPP TRAPP

Υπάρχει μια περίπτωση όπου η εταιρεία που κατέχει τα δικαιώματα της παιδικής καρέκλας TRIPP TRAPP κατηγόρησε την εταιρεία-κατηγορούμενη ότι η μορφή της καρέκλας που παράγει και πωλεί μοιάζει εξαιρετικά με τη μορφή της TRIPP TRAPP, παραβιάζοντας έτσι τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (δικαιώματα αντιγραφής ή δικαιώματα παραλλαγής) του προϊόντος.

Το Πρωτοδικείο του Τόκιο (Tokyo District Court) στην πρώτη δίκη, για την προστασία της εφαρμοσμένης τέχνης μέσω του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας, απαιτεί:

Από την άποψη της επίτευξης μιας κατάλληλης αρμονίας μεταξύ της προστασίας που παρέχεται από τον νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας και τον νόμο περί σχεδίων, απαιτείται να διαθέτει αισθητική δημιουργικότητα που την καθιστά αντικείμενο αισθητικής απόλαυσης, όταν αυτή εξετάζεται ανεξάρτητα από την πρακτική της λειτουργία.

Απόφαση του Πρωτοδικείου του Τόκιο, 17 Απριλίου 2014 (2014)

Ακολουθώντας τη ροή των προηγούμενων δικαστικών αποφάσεων, το δικαστήριο απέρριψε την ιδιότητα του έργου της TRIPP TRAPP ως αντικείμενο πνευματικής ιδιοκτησίας. Η απόφαση βασίστηκε στην αρχή της επίτευξης κατάλληλης αρμονίας μεταξύ της προστασίας που παρέχεται από τον νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας και τον νόμο περί σχεδίων, κρίνοντας αν το αντικείμενο διαθέτει αισθητική δημιουργικότητα που το καθιστά αντικείμενο αισθητικής απόλαυσης, ανεξάρτητα από την πρακτική του λειτουργία.

Απέναντι σε αυτό, η πλευρά του ενάγοντος προσέφυγε σε έφεση, όμως στο δικαστήριο της έφεσης παρουσιάστηκαν διαφορετικά κριτήρια από τα παραδοσιακά.

Εκδίκαση Έφεσης στην Υπόθεση TRIPP TRAPP

Στην έφεση, το Ανώτατο Δικαστήριο Πνευματικής Ιδιοκτησίας αναφέρθηκε στο άρθρο 2, παράγραφος 2 του Νόμου περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας, το οποίο ορίζει ότι “στα ‘έργα τέχνης’ που αναφέρονται σε αυτόν τον νόμο, περιλαμβάνονται τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών”, και διατύπωσε την ακόλουθη άποψη:

“Το άρθρο 2, παράγραφος 2 δεν είναι παρά μια ενδεικτική διάταξη για τα ‘έργα τέχνης’ και δεν περιορίζεται μόνο στα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών. Ακόμη και τα έργα που δεν ανήκουν στην κατηγορία των εφαρμοσμένων τεχνών, εφόσον πληρούν τα κριτήρια του άρθρου 1, παράγραφος 1, είδος 1 για την πνευματική ιδιοκτησία, πρέπει να προστατεύονται ως ‘έργα τέχνης’ βάσει του ίδιου νόμου.”

Ανώτατο Δικαστήριο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, 14 Απριλίου 2015 (2015)

Αυτή η ερμηνεία δείχνει ότι τα ‘έργα των εφαρμοσμένων τεχνών’ που αναφέρονται στο άρθρο 2, παράγραφος 2 του Νόμου περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας είναι μόνο ένα παράδειγμα και ότι ο νόμος δεν αποκλείει τα έργα εφαρμοσμένης τέχνης που δεν είναι κατ’ ανάγκην εφαρμοσμένα τεχνικά έργα. Επιπλέον, δεν είναι σωστό να θέσουμε αυστηρά κριτήρια δημιουργικότητας για τα έργα εφαρμοσμένης τέχνης, αλλά πρέπει να εξετάσουμε κατά περίπτωση εάν πληρούνται τα κριτήρια του άρθρου 2, παράγραφος 1 του Νόμου περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας.

Σε αντίθεση με την άποψη της υπεράσπισης ότι τα έργα εφαρμοσμένης τέχνης πρέπει να προστατεύονται από τον Νόμο περί Σχεδίων και Μοντέλων, το δικαστήριο απάντησε:

“Ο Νόμος περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας και ο Νόμος περί Σχεδίων και Μοντέλων έχουν διαφορετικούς σκοπούς και στόχους (Νόμος περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας άρθρο 1, Νόμος περί Σχεδίων και Μοντέλων άρθρο 1), και δεν υπάρχει καμία ρητή διάταξη που να επιτρέπει την αποκλειστική ή προτεραιότητα εφαρμογή του ενός έναντι του άλλου, ούτε υπάρχει λογική βάση για μια τέτοια ερμηνεία… Δεν υπάρχει λογικός λόγος για να καταστεί η αναγνώριση ενός έργου ως πνευματικό δικαίωμα πιο αυστηρή επειδή μπορεί να προστατευτεί από τον Νόμο περί Σχεδίων και Μοντέλων.”

Ίδιο έγγραφο

Έτσι, το δικαστήριο αναγνώρισε ότι η εφαρμογή και των δύο νόμων μπορεί να είναι δυνατή σε ορισμένα αντικείμενα. Όσον αφορά τα έργα εφαρμοσμένης τέχνης, εάν η έκφραση του δημιουργού περιέχει κάποια προσωπικότητα, τότε υπάρχει δημιουργικότητα, και το δικαστήριο έλαβε μια πιο ελαστική στάση στην αναγνώριση της πνευματικής ιδιοκτησίας των έργων εφαρμοσμένης τέχνης σε σύγκριση με προηγούμενα κριτήρια.

Στη συνέχεια, το δικαστήριο εξέτασε την πνευματική ιδιοκτησία του TRIPP TRAPP και διαπίστωσε ότι, σε μια κατηγορία υψηλών καρεκλών για βρέφη και νήπια όπου οι περισσότερες έχουν τέσσερα πόδια, το TRIPP TRAPP διαθέτει δύο πόδια που αποτελούνται από “ένα ζευγάρι μερών A” και η γωνία που σχηματίζουν με το “μέρος B” είναι περίπου 66 μοίρες, μικρότερη από αυτήν των παρόμοιων προϊόντων. Επιπλέον, το μέρος A συνδέεται μόνο με το μέρος B στο μπροστινό μέρος με μια κομμένη επιφάνεια και ακουμπάει απευθείας στο πάτωμα. Αυτά τα μορφολογικά χαρακτηριστικά δεν είναι αποτέλεσμα αναγκαστικών επιλογών λόγω λειτουργικών περιορισμών, αλλά αντικατοπτρίζουν την προσωπικότητα του δημιουργού και θα πρέπει να θεωρηθούν ως δημιουργική έκφραση. Επομένως, το TRIPP TRAPP αναγνωρίστηκε ως ‘έργο τέχνης’ και η πνευματική του ιδιοκτησία επιβεβαιώθηκε.

Ωστόσο, το συμπέρασμα ήταν ότι τα προϊόντα των δύο εταιρειών δεν ήταν παρόμοια και, κατά συνέπεια, δεν υπήρξε παραβίαση του πνευματικού δικαιώματος.

https://monolith.law/corporate/intellectual-property-infringement-risk[ja]

Συνοπτικά

Τα όρια μεταξύ της εφαρμοσμένης τέχνης και των καλλιτεχνικών χειροτεχνημάτων είναι ασαφή, και μουσεία όπως το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Νέας Υόρκης (Museum of Modern Art) έχουν αρχίσει να εκθέτουν βιομηχανικά προϊόντα. Η δημιουργική ποικιλομορφία των καλλιτεχνών επεκτείνεται επίσης.

Είναι ανεδαφικό να αρνούμαστε την καλλιτεχνική πνευματική ιδιοκτησία ενός έργου μόνο επειδή παράγεται και πωλείται σε μεγάλες ποσότητες ως βιομηχανικό προϊόν.